Giải pháp thực hiện mua bán nợ xấu theo giá trị thị trường của VAMC

1THAÙNG 9.2016 - SOÁ 172 Giải pháp thực hiện mua bán nợ xấu theo giá trị thị trường của VAMC Vấn đề - Sự kiện ThS. NGUYỄN THỊ KIM QUỲNH Công ty Quản lý Tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) được thành lập vào ngày 27/3/2013 theo Quyết định 1459/QĐ-NHNN của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) và chính thức triển khai mua nợ từ tháng 10/2013. Sau hơn 3 năm đi vào hoạt động, VAMC đã hoàn thành nhiệm vụ được giao, giúp cải thiện bức tranh nợ xấu của các tổ chức tín dụng (TCTD) Việt Nam, đưa tỷ lệ nợ xấu toàn ngành Ngân hàng về dưới 3%, góp phần lành mạnh hóa tình hình tài chính của các ngân hàng, tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp, thúc đẩy phát triển kinh tế. Tuy nhiên, thời gian vừa qua VAMC mới chỉ triển khai mua bán nợ bằng trái phiếu đặc biệt, về mua bán nợ theo giá trị thị trường đã được triển khai nhưng chưa có kết quả do còn nhiều khó khăn, vướng mắc trong cơ chế cần tháo gỡ. Bài viết tập trung phân tích những khó khăn và vướng mắc trong cơ chế mua bán nợ xấu theo giá trị thị trường, từ đó đề xuất giải pháp để thúc đẩy công tác mua bán nợ xấu theo giá trị thị trường của VAMC. 2 SOÁ 172 - THAÙNG 9.2016 Từ khóa: mua bán nợ xấu theo giá trị thị trường, VAMC 1. Khó khăn và vướng mắc trong cơ chế mua bán nợ xấu theo giá trị thị trường của VAMC Ngày 12/4/2016, Thống đốc NHNN đã ban hành Quyết định 618/QĐ-NHNN, về việc “Xây dựng và triển khai Phương án mua nợ xấu theo giá trị thị trường của Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam”. Ngoài các nội dung được quy định tại Nghị định 53/2013/ NĐ-CP, Thông tư 19/2013/ TT-NHNN và các văn bản quy phạm pháp luật sửa đổi bổ sung của Nghị định 53/2013/NĐ-CP, Thông tư 19/2013/TT-NHNN, Quyết định 618/QĐ-NHNN quy định các nội dung cụ thể hơn về đối tượng, điều kiện, nguyên tắc mua nợ, nguyên tắc xác định giá mua nợ, trình tự mua nợ theo giá trị trị trường. Tuy nhiên, trên thực tế khi triển khai mua bán nợ theo giá trị thị trường, VAMC còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, cụ thể: 1.1. Các TCTD mong muốn bán nợ xấu theo giá trị thị trường cho VAMC bằng tiền mặt, trong khi nguồn vốn mua nợ theo giá trị thị trường của VAMC sẽ chủ yếu từ việc phát hành trái phiếu Quyết định số 618/QĐ-NHNN có quy định, nguồn vốn sử dụng để mua nợ theo giá trị thị trường của VAMC thì ngoài vốn điều lệ và nguồn vốn phát hành trái phiếu của VAMC, VAMC được sử dụng các nguồn vốn khác như: Nguồn vốn hợp tác với các tổ chức tài chính quốc tế theo nguyên tắc chia sẻ lợi ích và rủi ro; nguồn vốn ủy thác của các nhà đầu tư để mua nợ theo giá thị trường và nguồn vốn từ các quỹ. Tuy nhiên, trong các nguồn vốn để mua nợ theo giá trị thị trường thì nguồn vốn từ việc VAMC phát hành trái phiếu sẽ là nguồn vốn chủ yếu với lý do: Một là, hiện vốn điều lệ của VAMC chỉ có 2.000 tỷ đồng, ngoài mua nợ theo giá trị thị trường thì VAMC còn các hoạt động nghiệp vụ khác cũng cần đến nguồn vốn để triển khai hoạt động như: Đầu tư, sửa chữa, nâng cấp, khai thác, sử dụng, cho thuê tài sản bảo đảm đã được VAMC thu nợ; đầu tư tài chính, góp vốn, mua cổ phần... Các nghiệp vụ này đã được quy định tại Nghị định 53/2013/NĐ-CP, tuy nhiên đến thời điểm hiện tại VAMC vẫn chưa triển khai, trong trường hợp nếu VAMC dùng hết 2.000 tỷ đồng vào mua nợ xấu theo giá trị thị trường thì sẽ không còn nguồn vốn để triển khai các nghiệp vụ như trên. Hai là, nguồn vốn VAMC nhận ủy thác từ các nhà đầu tư để mua nợ xấu theo giá trị thị trường, vậy các nhà đầu tư mà VAMC nhận ủy thác có cần phải có chức năng mua bán nợ không? Điều này cũng chưa được quy định cụ thể, sẽ khó cho VAMC và các nhà đầu tư trong quá trình thực hiện. Ba là, VAMC được sử dụng các quỹ được trích lập theo quy định của pháp luật, tuy nhiên nguyên tắc hoạt động của VAMC là “lấy thu bù chi, không vì mục tiêu lợi nhuận”, do vậy nguồn vốn từ các quỹ của VAMC không nhiều, đây sẽ không thể là nguồn vốn lớn trong hoạt động mua nợ theo giá trị thị trường của VAMC. Bốn là, VAMC có thể thu hút nguồn vốn từ các tổ chức tài chính quốc tế theo nguyên tắc chia sẻ lợi ích và rủi ro. Tuy nhiên, trên thực tế sẽ rất khó có thể triển khai thu hút nguồn vốn này, do các tổ chức tài chính sẽ không mặn mà trong việc hợp tác với VAMC vì thị trường mua bán nợ xấu của Việt Nam chưa phát triển, sẽ rất khó trong quá trình xử lý được khoản nợ xấu. Hơn nữa, chủ thể tham gia thị trường mua bán nợ xấu của Việt Nam đang bị hạn chế bởi Luật Đầu tư số 67/2014/QH13. Cụ thể, Điều 7 Luật Đầu tư quy định về “Kinh doanh dịch vụ mua bán nợ” thuộc danh mục ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện và Chính phủ quy định chi tiết việc công bố và kiểm soát điều kiện đầu tư kinh doanh. Tuy nhiên đến thời điểm hiện tại, Chính phủ chưa có bất kỳ văn bản nào quy định về điều kiện kinh doanh ngành nghề mua bán nợ, do vậy các chủ thể muốn tham gia thị trường mua bán nợ sẽ gặp lúng túng vì chưa có hành lang pháp lý rõ ràng. Ngoài ra, VAMC là Công ty TNHH Một thành viên do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ nên hoạt động chịu sự quản lý của Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp số 69/2014/QH13 ngày 30/12/2014. Tại Khoản 2, Điều 26, Luật số 69/2014/QH13 có quy định “Doanh nghiệp được quyền bán nợ phải thu quá hạn, nợ phải thu khó đòi, nợ phải thu không có 3THAÙNG 9.2016 - SOÁ 172 khả năng thu hồi. Doanh nghiệp chỉ được bán nợ cho tổ chức kinh tế có chức năng kinh doanh mua bán nợ, không được bán trực tiếp cho đối tượng nợ. Giá bán do các bên thỏa thuận và chịu trách nhiệm về quyết định của mình”. Nếu theo quy định này thì VAMC không thể bán cho bên thứ 3 nếu không có chức năng mua bán nợ ngoài Công ty mua bán nợ Việt Nam DATC và gần 20 AMC trên thị trường. Trong khi đó, các AMC của TCTD thành lập với mục đích xử lý nợ nội bộ cho chính các ngân hàng mẹ, như vậy VAMC càng khó khăn hơn trong việc bán nợ ra thị trường. Trong khi đó, các TCTD lại mong muốn bán các khoản nợ xấu bằng tiền mặt, việc mua nợ xấu theo giá trị thị trường của VAMC bằng trái phiếu sẽ không khuyến khích được các TCTD bán nợ xấu cho VAMC. 1.2. Chưa có cơ chế khuyến khích hoặc buộc các TCTD bán nợ xấu theo giá trị thị trường cho VAMC Việc mua nợ xấu theo giá trị thị trường của VAMC trên cơ sở thỏa thuận với TCTD, không có bất cứ quy định nào buộc các TCTD phải bán nợ xấu theo giá trị trường cho VAMC. Do đó, các TCTD sẽ không mặn mà trong việc bán nợ xấu cho VAMC, VAMC và TCTD sẽ khó tìm được tiếng nói chung khi xác định giá trị khoản nợ, do: Một là, theo Khoản 4, Điều 1, Quyết định 618/QĐ-NHNN ngày 12/4/2016 về việc xây dựng và triển khai phương án mua nợ xấu theo giá trị thị trường của VAMC quy định nguyên tắc xác định giá mua nợ căn cứ kết quả định giá khoản nợ, tài sản bảo đảm, đánh giá khả năng phát mại tài sản bảo đảm hoặc triển vọng phục hồi khả năng trả nợ của khách hàng vay hoặc khả năng bán khoản nợ xấu của VAMC cho nhà đầu tư. Giá bán này không thể đáp ứng giá bán mong muốn của TCTD vì một trong hai nguyên nhân: (i) TCTD định giá tài sản vượt quá giá trị thực tế tại thời điểm cấp tín dụng, giá trị thị trường hiện nay của tài sản thấp hơn nhiều so với giá trị định giá này; (ii) TCTD định giá tài sản sát với giá trị thực tế tại thời điểm cấp tín dụng, nhưng giá trị thị trường hiện nay của tài sản đã suy giảm so với giá trị định giá trước đây, trong đó mức giảm là khá đáng kể đối với tài sản là bất động sản. Thực trạng này dẫn tới vấn đề xung đột lợi ích giữa VAMC và TCTD: VAMC mong muốn bán nhanh nợ/tài sản để ngăn chặn sự tổn thất giá trị của khoản nợ theo thời gian, nhanh chóng đưa khoản tiền bán nợ/tài sản vào luân chuyển trong nền kinh tế; TCTD chỉ muốn bán nợ/tài sản đảm bảo thu đủ dư nợ gốc (để tránh tình trạng khoản lỗ trong hoạt động cấp tín dụng hiện thực hóa, làm ảnh hưởng đến tình hình tài chính của TCTD và dẫn đến nguy cơ bị xem xét trách nhiệm khi cấp tín dụng) nên phát sinh tâm lý trì hoãn, “chờ đợi” sự lên giá của tài sản. Hai là, thiếu các quy định pháp lý rõ ràng về việc truy cứu trách nhiệm cá nhân, TCTD có tâm lý trì hoãn việc bán nợ xấu theo giá trị thị trường do lo sợ về vấn đề trách nhiệm cá nhân, dẫn đến việc VAMC càng khó hơn trong việc mua nợ xấu với giá thị trường thực sự. Ba là, theo quy định tại Khoản 19, Điều 1, Thông tư 08/2016/ TT-NHNN ngày 16/6/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 19/2013/TT-NHNN ngày 06/9/2013 thì khi TCTD bán nợ cho VAMC, trường hợp giá bán nợ thấp hơn giá trị ghi sổ số dư nợ gốc của khoản nợ thì phần chênh lệch thấp hơn được bù đắp từ tiền bồi thường của cá nhân, tập thể (trong trường hợp tổn thất đã được xác định do cá nhân, tập thể gây ra và phải bồi thường theo quy định), tiền bảo hiểm của tổ chức bảo hiểm và quỹ dự phòng rủi ro đã được trích lập trong chi phí, phần còn thiếu được hạch toán vào chi phí kinh doanh trong kỳ của TCTD bán nợ. TCTD chỉ được phân bổ dần Hiện chưa có cơ chế khuyến khích hoặc buộc các TCTD bán nợ xấu theo giá trị thị trường cho VAMC, trong khi các TCTD lại mong muốn bán các khoản nợ xấu bằng tiền mặt chứ không phải bằng trái phiếu. Do vậy, việc VAMC muốn mua nợ xấu bằng trái phiếu theo giá trị thị trường chưa nhận được sự đồng thuận từ các TCTD. 4 SOÁ 172 - THAÙNG 9.2016 trong 5 năm (từ thời điểm bán nợ) đối với phần chênh lệch giữa giá trị ghi sổ trừ đi giá trị mua bán của khoản nợ được mua theo giá trị thị trường và giá trị khoản dự phòng rủi ro đã trích cho khoản nợ được mua bán, ngoại trừ trường hợp TCTD phân bổ khoản chênh lệch đó dẫn đến bị lỗ hoặc TCTD đang bị lỗ. Việc quy định như vậy làm cho các TCTD chưa muốn bán các khoản nợ xấu mà tiếp tục cố gắng xử lý với hy vọng rằng thị trường bất động sản sẽ khởi sắc trở lại và giá trị các khoản nợ xấu sẽ tăng lên. Tuy nhiên, các khoản nợ xấu càng để lâu càng khó xử lý. 1.3. Thiếu các quy định pháp lý rõ ràng để bảo vệ cán bộ VAMC khi xử lý nợ xấu Theo Quyết định số 618/QĐ- NHNN ngày 12/4/2016 của NHNN về việc xây dựng và triển khai phương án mua nợ xấu theo giá trị thị trường của VAMC có quy định nguyên tắc mua nợ xấu theo giá trị thị trường như sau: “...Công ty Quản lý tài sản chịu trách nhiệm về các quyết định mua bán nợ, đảm bảo việc sử dụng vốn an toàn, hiệu quả và lợi ích của Nhà nước”. Đồng thời tại Khoản 2, Điều 13, Nghị định 53/2013/NĐ-CP có quy định Công ty Quản lý tài sản có nghĩa vụ bảo toàn và phát triển vốn được Nhà nước giao. Trường hợp VAMC chấp hành đúng các quy định và nguyên tắc trong việc mua các khoản nợ xấu theo giá thị trường, sau khi mua nợ VAMC thực hiện bán khoản nợ này, tuy nhiên do các nguyên nhân khách quan của thị trường làm cho giá trị khoản nợ sụt giảm (ví dụ do biến động của giá trị tài sản bảo đảm là bất động sản...) khiến cho VAMC không thể bán khoản nợ này bằng giá trị mua ban đầu, như vậy trường hợp này cán bộ VAMC đã vi phạm các quy định về “bảo toàn và phát triển vốn được Nhà nước giao”, khiến cán bộ VAMC ngần ngại trong việc triển khai mua và bán nợ xấu theo giá trị thị trường. 2. Giải pháp để thúc đẩy công tác mua bán nợ xấu theo giá trị thị trường của VAMC Để triển khai tốt hoạt động mua bán nợ theo giá trị thị trường của VAMC và TCTD, cần phải tháo TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nghị định số 53/2013/CĐ-CP ngày 18/5/2013 của Chính Phủ về thành lập, tổ chức và hoạt động của Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam và các văn bản sửa đổi bổ sung. 2. Thông tư số 19/2013/TT-NHNN ngày 06/9/2013 của NHNN Quy định về việc mua, bán và xử lý nợ xấu của VAMC và các văn bản sửa đổi bổ sung. 3. Quyết định số 618/QĐ-NHNN ngày 12/4/2016 của NHNN về việc xây dựng và triển khai phương án mua nợ xấu theo giá trị thị trường của VAMC. 4. Luật số 69/2014/QH13 ngày 30/12/2014 về Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp. 5. Luật Đầu tư số 67/2014/QH13 ngày 26/11/2014. SUMMARY Solutions to promote the activities of buying bad debts based on market value of VAMC Vietnamese Assets Management Company (VAMC) was established on 27/3/2013 with Decision 1459/QĐ-NHNN by The State Bank Governor and started buying debt since October 2013. After 3-years-operation, VAMC has accomplished its mission, improving the whole picture of bad debts among Vietnamese credit institutions, reducing bad debt ratio of the Banking Sector to lower than 3%, healthier the financial situation of Bank industry, resolving the difficulties for enterprises and promoting the development of economy. However, VAMC recently deploy to buy debt by using special bonds. Buying debts based on market value has deployed but do not gain any results due to some difficulties and problems in the mechanism that need to be removed. This article is focused on analyzing the difficulties and problems around the mechanism of buying bad debt based on market value, from that giving recommendation and suggesting solutions to promote the activities of buying bad debts based on market value of VAMC. Quynh Thi Kim Nguyen, M.Ec. Working Organization: Vietnamese Assets Management Company. THÔNG TIN TÁC GIẢ Nguyễn Thị Kim Quỳnh, Thạc sỹ Đơn vị công tác: Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) Lĩnh vực nghiên cứu chính: Quản trị rủi ro, nợ xấu, tín dụng ngân hàng Tạp chí tiêu biểu đã có bài viết đăng tải: Tạp chí Khoa học và Đào tạo Ngân hàng Email: quynhntk.vamc@gmail.com xem tiếp trang 13 13THAÙNG 9.2016 - SOÁ 172 7. Wooldrige, J.M (2002), Econometric analysis of cross section and panel data. The MIT press, Cambrige, Massachusetts, London, England. SUMMARY Assess the impact of these factors on the economic restructuring of Vietnam Economic structure formation, development and transformation is a process of objective and follow certain rules. However, the results, the time, and effectiveness of each country’s restructuring different for different results. When determining the factors affecting the formation, economic structure be understood in view of the structure of output (GDP), when determine the factors affecting the formation, transfer economic structure. There are many approaches, classification of factors affecting output structure, however, are largely approach divided into three main groups of factors: The input supply factors of production, the group’s demand factors of production output and factor groups on policy mechanisms. Three groups are also factors affecting the three main groups of economic growth, the recognition of these factors have formed three major theory of economics is the theory of classical economics, Keynesian and theory of Institutions. This means, the main factor affecting the overall restructuring is the determinants of economic growth. Key word: economic restructuring. Huong Thi Thanh Tran, M.Ec. Working Organization: Accounting and Auditing Faculty, Banking Academy THÔNG TIN TÁC GIẢ Trần Thị Thanh Hương, Thạc sĩ Đơn vị công tác: Khoa Kế toán- Kiểm toán, Học viện Ngân hàng Lĩnh vực nghiên cứu chính: Kinh tế- xã hội, Thống kê Tạp chí tiêu biểu đã có bài viết đăng tải: Con số và Sự kiện, Khoa học và Đào tạo Ngân hàng. Email: huongvtk@gmail.com gỡ các khó khăn vướng mắc như phân tích ở trên, cụ thể: - Giải pháp về nguồn vốn hoạt động cho VAMC: Như phân tích ở trên, các TCTD mong muốn bán các khoản nợ xấu cho VAMC bằng tiền mặt, do vậy cần tăng vốn điều lệ cho VAMC, có thể tăng lên 5.000- 10.000 tỷ đồng để đáp ứng một phần vốn cho hoạt động mua bán nợ theo giá trị thị trường của VAMC. - Cần có quy định cụ thể để bảo vệ cán bộ VAMC trong việc mua bán nợ xấu theo giá trị thị trường: Để khuyến khích cán bộ VAMC đẩy nhanh quá trình mua bán nợ xấu theo giá trị thị trường, trường hợp việc không thu hồi đầy đủ số tiền mua nợ theo giá trị thị trường do các nguyên nhân khách quan thì cần có các quy định cụ thể để bảo vệ cán bộ VAMC không bị xem xét các trách nhiệm pháp lý trong trường hợp cán bộ VAMC tuân thủ đúng các quy định, quy trình khi thực hiện mua bán nợ xấu theo giá trị thị trường. - Cần có một cơ chế buộc các TCTD bán nợ xấu theo giá trị thị trường cho VAMC: Căn cứ xếp loại, đánh giá về tình hình nợ xấu của các TCTD (qua kết quả thanh tra, kiểm tra của Cơ quan Thanh tra Giám sát ngân hàng), Cơ quan Thanh gia Giám sát ngân tiếp theo trang 4 hàng nghiên cứu đề xuất kiến nghị với Thống đốc NHNN ban hành qui định cụ thể về nợ xấu cần bán theo giá trị thị trường cho VAMC của TCTD. - Cần có cơ chế phân bổ khoản chênh lệch giữa giá bán và giá trị khoản nợ khi bán theo giá trị thị trường. Nếu quy định như hiện tại thì các TCTD đều phải phân bổ ngay phần chênh lệch giữa giá giá bán và giá trị khoản nợ vào chi phí kinh doanh trong kỳ của TCTD (ngoại trừ các TCTD đang bị lỗ hoặc khi phân bổ phần chênh lệch dẫn đến bị lỗ). Thay vì quy định như vậy, Nghị định 53/2013/NĐ-CP nên sửa đổi theo hướng nới lỏng việc phân bổ lỗ trong 5 năm để tránh áp lực tài chính cho các TCTD. - Cần hoàn thiện hệ thống quy phạm pháp luật để khuyến khích thị trường mua bán nợ phát triển. Như phân tích ở trên, VAMC không thể bán nợ cho bên thứ 3 nếu không có chức năng mua bán nợ ngoài DATC và gần 20 AMC trên thị trường. Để khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia thị trường mua bán nợ, đề nghị Quốc hội sửa Khoản 2, Điều 26 Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp, theo đó VAMC được phép bán nợ cho các tổ chức, cá nhân có nhu cầu. Đồng thời, đề nghị Chính phủ cần có quy định cụ thể về điều kiện ngành nghề mua bán nợ để các chủ thể tham gia thị trường có căn cứ thực hiện, tránh lúng túng như hiện nay. ■