Luận văn Cấu trúc và tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế Việt Nam sau khủng hoảng tài chính toàn cầu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ---- K --- NGUYỄN THỊ VÂN ANH CẤU TRÚC VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM SAU KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU Chuyên ngành: Kinh tế tài chính – Ngân hàng Mã số:60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS.PHAN THỊ BÍCH NGUYỆT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2010 Trang 1 MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Danh mục các bảng, biểu Danh mục các hình vẽ PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 4 1 SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ..................................................................... 4 2 MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU .......................................................................... 5 3 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU .............................................. 5 4 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................. 5 5 Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỀN ................................................... 6 6 BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI .................................................................................. 6 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ 1.1 KHÁI NIỆM CẤU TRÚC TÀI CHÍNH VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH ............................................................................................................. 7 1.2 TẬP ĐOÀN VÀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH TẬP ĐOÀN KINH TẾ .......... 9 1.2.1 Tập đoàn và cấu trúc tài chính tập đoàn kinh tế .................................... 9 1.2.1.1 Khái niệm .................................................................................... 9 1.2.1.2 Đặc điểm cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế .................... 11 1.2.1.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến cấu trúc tài chính của tập đoàn kinh tế ....................................................................................... 13 1.2.2 Tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế .......................................... 16 1.3 KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ VẤN ĐỀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ ..................................... 17 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16 Trang 2 1.3.1 Khủng hoảng tài chính toàn cầu và những yêu cầu đặt ra đối với tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế ................................................ 18 1.3.2 Nội dung của tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế trong bối cảnh khủng hoảng ................................................................................ 19 1.4 KINH NGHIỆM CẤU TRÚC VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH MỘT SỐ TẬP ĐOÀN KINH TẾ TRÊN THẾ GIỚI ........................................... 22 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG CẤU TRÚC TÀI CHÍNH TÀI CHÍNH CỦA CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM 2.1 SƠ LƯỢC VỀ SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TẬP ĐOÀN Ở VIỆT NAM ................................................................................... 32 2.2 THỰC TRẠNG CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM .............................................................................................. 34 2.2.1 Thực trạng cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế Nhà nước Việt nam .............................................................................................. 34 2.2.2 Thực trạng cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế tư nhân .......... 51 2.3 THỰC TRẠNG TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CỦA CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM KHI CUỘC KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH XẢY RA .......................................................................................... 61 CHƯƠNG III: GIẢI PHÁP TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM SAU KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU 3.1 NHỮNG THÁCH THỨC CỦA CUỘC KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU ĐẾN CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM ..................................................................... 67 3.2 MỘT SỐ GIẢI PHÁP TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM TRƯỚC BỐI CẢNH KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH .................................................................................. 69 3.2.1 Mô hình tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế Việt nam ............. 69 3.2.2 Hệ thống các giải pháp liên quan đến quy định, chính sách vĩ mô của Nhà nước ....................................................................................... 72 3.2.2.1 Đổi mới cơ chế quản lý, giám sát của nhà nước đối với các tập đoàn kinh tế ........................................................................ 72 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16 Trang 3 3.2.2.2 Các giải pháp phối hợp ............................................................ 77 3.2.3 Hệ thống các giải pháp từ phía các tập đoàn kinh tế ........................... 78 3.2.3.1 Xây dựng một cấu trúc tài chính mang tính “chiến lược” để đối phó với khủng hoảng và ngăn chặn nguy cơ khủng hoảng xảy ra. ............................................................................ 78 3.2.3.2 Thực hiện đa dạng hóa sở hữu và cổ phần hóa các tập đoàn kinh tế .............................................................................. 79 3.2.3.3 Tăng cường công tác kiểm soát tài chính trong nội bộ tập đoàn .......................................................................................... 80 3.2.3.4 Phát huy vai trò của các công ty tài chính trong tập đoàn ..... 83 KẾT LUẬN CHUNG .............................................................................................................89 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16 Trang 4 PHẦN MỞ ĐẦU 1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Khủng hoảng tài chính diễn ra - cuộc khủng hỏang tài chính 2008-2009 - ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế thế giới, gây ra suy thoái kinh tế ở nhiều nơi và tăng trưởng kinh tế chậm lại ở hầu hết các nước. Nguyên nhân của cuộc khủng hoảng và động thái tái cấu trúc tài chính được đặt ra như một đề tài nóng ở tất cả các cấp độ: thế giới, khu vực, quốc gia và doanh nghiệp. Mặc dù được đánh giá là không bị tác động trực tiếp nhưng trong quá trình toàn cầu hóa sâu sắc ngày nay các doanh nghiệp Việt nam cũng đã, đang và sẽ chịu những ảnh hưởng tiêu cực từ cuộc khủng hoảng. Để thấy được mức độ ảnh hưởng như thế nào và nên hành động đối phó ra sao đòi hỏi mỗi doanh nghiệp phải đánh giá toàn diện “sức khỏe” của mình. Tập đoàn kinh tế Việt nam - một “tổ hợp” các doanh nghiệp trên cơ sở quan hệ đầu tư vì mục đích tăng cường tích tụ, tập trung, tăng khả năng cạnh tranh và tối đa hóa lợi nhuận- mới hình thành và phát triển trong những năm gần đây được kỳ vọng như những “quả đấm thép” trong quá trình công nghiệp hóa –hiện đại hóa đất nước. Vai trò này được các tập đoàn kinh tế đảm nhận đến đâu thì cần phải đánh giá nhưng những hạn chế của họ thì đã bộc lộ và đang trở thành mối quan tâm của xã hội như các vấn đề về nợ; về hiệu quả sử dụng vốn nhà nước; về cơ cấu đầu tư chưa hợp lý, phát triển đa ngành nhưng có xu hướng thiên về các ngành nhiều rủi ro như tài chính, ngân hàng, bất động sản; về hệ thống quản lý tài chính trong từng tập đoàn chưa minh bạch, khó kiểm soát, gây thất thoát vốn. . . Rõ ràng, cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế Việt Nam đang tiềm ẩn những rủi ro, cần phải đánh giá thực trạng và tiến hành tái cấu trúc để tránh sự đổ vỡ mang tính hệ thống, đặc biệt trong bối cảnh khó khăn của khủng hoảng tài chính toàn cầu hiện nay. Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16 Trang 5 Từ những lý do nêu trên cho thấy việc nghiên cứu đề tài “Cấu trúc và tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế Việt nam sau khủng hoảng tài chính toàn cầu” là cần thiết. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU − Hệ thống hoá lý luận về cấu trúc và tái cấu trúc tài chính; tập đoàn kinh tế và cấu trúc tài chính tập đoàn. − Đánh giá những tác động của cuộc khủng hoảng tài chính 2008-2009 đối với cấu trúc tài chính tập đoàn. − Nghiên cứu thực trạng tái cấu trúc tài chính trước bối cảnh khủng hoảng tài chính ở một số Tập đoàn kinh tế lớn trên thế giới từ đó rút ra bài học kinh nghiệm, những ứng dụng cho các tập đoàn kinh tế Việt nam. − Phân tích và đánh giá thực trạng cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế Việt nam. − Gắn kết những kết luận về thực trạng hiện nay, những bài học kinh nghiệm trên thế giới và xem xét những điều kiện trong giai đoạn mới để đề xuất hoàn thiện mô hình cấu trúc tài chính cho các tập đoàn kinh tế Việt nam cùng với một hệ thống các giải pháp liên quan triển khai mô hình đó. 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU − Đối tượng: cấu trúc tài chính và tái cấu trúc tài chính của các tập đòan kinh tế Việt nam. − Phạm vi nghiên cứu: cơ cấu nguồn tài trợ; cơ cấu và hiệu quả đầu tư, hệ thống quản lý tài chính của các tập đoàn kinh tế Việt nam; các chính sách của Nhà nước tác động đến cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế; yêu cầu về tái cấu trúc tài chính tập đoàn nhìn từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009. 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16 Trang 6 Phân tích, thống kê, tổng hợp, so sánh, phân tích kinh tế trên cơ sở lấy lý luận so với thực tiễn và lấy thực tiễn để làm cơ sở đưa ra giải pháp cho những vấn đề đặt ra trong đề tài. 5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỀN Kết quả nghiên cứu sẽ đề xuất một mô hình cấu trúc tài chính cho các tập đoàn kinh tế Việt nam hướng đến một sự phát triển bền vững và hạn chế những tác động từ bên ngoài. Góp phần hoàn thiện những quy định Nhà nước về cơ chế quản lý tài chính đối với các tập đoàn kinh tế. 6. BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI Nội dung đề tài gồm 03 chương: CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CẤU TRÚC TÀI CHÍNH TÀI CHÍNH CỦA CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM CHƯƠNG III: GIẢI PHÁP TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM SAU KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16 Trang 7 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ 1.1 KHÁI NIỆM CẤU TRÚC TÀI CHÍNH VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH Khái niệm cấu trúc tài chính thường gắn liền với từng đối tượng điều chỉnh cụ thể như cấu trúc tài chính thế giới, cấu trúc tài chính khu vực, cấu trúc tài chính quốc gia, cấu trúc tài chính doanh nghiệp . . .Ở những cấp độ khác nhau, cấu trúc tài chính sẽ có những nội dung khác nhau. “Cấu trúc” được hiểu là một danh từ với nghĩa cơ cấu, tổ chức hoặc một động từ với nghĩa kiến tạo, xây dựng. “Tài chính” về bản chất là những quan hệ kinh tế trong phân phối, gắn liền với quá trình hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ; nó phản ánh quá trình lựa chọn trong đầu tư, sự lựa chọn giữa nhu cầu của thị trường, của xã hội, của con người và khả năng cho phép để quyết định sản xuất cái gì, bằng cách nào và bán cho ai sao cho đạt hiệu quả cao nhất với chi phí thấp nhất. Vì vậy, khi nói đến cấu trúc tài chính thế giới là bàn và xem xét đến việc phân bổ các nguồn lực tài chính thế giới như các dòng vốn đầu tư trực tiếp, dòng vốn đầu tư gián tiếp, các quỹ, các ưu đãi/ hạn chế về thuế quan, các khoản vay tín dụng .. . . . giữa các quốc gia trên nguyên tắc phát huy “lợi thế cạnh tranh” ở những nơi mà chúng đến. Tham gia vào việc cấu trúc tài chính thế giới là các quy tắc trong hệ thống Bretton woods, chính sách tự do hóa tài chính các quốc gia trên thế giới, thị trường chứng khoán các nước lớn, ngân hàng thế giới WB, quỹ tiền tệ quốc tế IMF, các chương trình hỗ trợ phát triển chính thức . . . Trong khi đó, cấu trúc tài chính doanh nghiệp phản ánh cơ cấu các nguồn tài trợ mà doanh nghiệp sử dụng để phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh của mình bao gồm nợ ngắn hạn, nợ trung -dài hạn và vốn cổ phần. Thông qua các công cụ kiểm soát và đánh giá rủi ro tài chính doanh nghiệp, đánh già hiệu quả sử dụng nguồn tài trợ, đánh giá khả năng thị thị trường. . .bộ phận chức năng về tài chính sẽ tiến hành xác lập một cấu trúc tài chính phù hợp cho doanh nghiệp. Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16 Trang 8 Rõ ràng, cơ cấu trong lựa chọn và phân bổ các nguồn lực tài chính ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển về kinh tế, mức độ an toàn hay rủi ro về tài chính trong từng phạm vi mà nó điều chỉnh. Quá trình “di chuyển” các nguồn lực tài chính luôn được được giám sát, cân đối bởi một hệ thống tài chính với các quy tắc, luật lệ; các định chế tài chính trung gian, các thị trường tài chính. Vì vậy, việc thiết lập một cấu trúc tài chính sao cho hiệu quả phải xem xét đến tất cả các tác động mà hệ thống tài chính đang điều chỉnh các nguồn lực tài chính đó có thể tạo ra. Cấu trúc tài chính sẽ thay đổi như một yêu cầu tất yếu khách quan cho phù hợp với xu hướng phát triển của nền kinh tế thế giới nếu đó là cấu trúc tài chính thế giới; phù hợp với hoàn cảnh và điều kiện nền kinh tế quốc gia nếu đó là cấu trúc tài chính quốc gia; phù hợp với chiến lược phát triển của doanh nghiệp nếu đó là cấu trúc tài chính doanh nghiệp. . .Nói cách khác, cấu trúc tài chính mang tính thời gian. Việc thay đổi cho “phù hợp” đó được gọi là “tái cấu trúc tài chính”. Việc tái cấu trúc tài chính cũng được thực hiện để khắc phục những hạn chế mà cấu trúc cũ đã, đang hoặc sẽ có nguy cơ tan vỡ, sụp đổ. Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2008 xảy ra, người ta thấy ngay hàng loạt các nghiên cứu từ các nhà kinh tế học về tái cấu trúc tài chính thế giới. Nhận định chung là: thế giới đang trải qua cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu nghiêm trọng nhất kể từ sau Đại suy thoái 1929-1933. Để chữa trị tận gốc căn bệnh khủng hoảng vốn bắt đầu từ cuộc khủng hoảng cho vay bất động sản dưới chuẩn ở Mỹ, cấu trúc tài chính thế giới cần được tái cấu trúc thay thế cho “Hệ thống Bretton woods” được thiết lập từ sau Thế chiến II, vốn đã quá lỗi thời và không còn phù hợp với xu thế toàn cầu hoá đang diễn ra sâu rộng và cán cân kinh tế - chính trị đang thay đổi. Hay khi một quốc gia đang thực hiện tái cấu trúc nền kinh tế thì tái cấu trúc tài chính cũng là một trong những nội dung quan trọng cần làm trước. Còn đối với một doanh nghiệp: đánh giá lại hiệu quả cấu trúc nợ, tài sản hay lợi nhuận hiện tại để tìm ra những tồn tại, hạn chế; đặt vấn đề về duy trì đòn bẩy tài Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16 Trang 9 chính cao vào thời điểm này hay không? Phát hành thêm cổ phiếu hay vay nợ khi thị trường chứng khoán giảm sút? đâu tư vào đâu?. . .Đó chính là các hoạt động tái cấu trúc tài chính của doanh nghiệp. Tóm lại: “Tái cấu trúc tài chính là hoạt động điều chỉnh, thay đổi cấu trúc chính hiện tại cho phù hợp với yêu cầu và tình hình phát triển trong điều kiện mới”. Cấu trúc và tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế sẽ được nghiên cứu trên cơ sở khái niệm về cấu trúc và tái cấu trúc tài chính nêu trên. 1.2 TẬP ĐOÀN VÀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH TẬP ĐOÀN KINH TẾ 1.2.1 Tập đoàn và cấu trúc tài chính tập đoàn kinh tế 1.2.1.1 Khái niệm Tập đoàn kinh tế ở các nước khác nhau được gắn với các tên gọi khác nhau. “Group” hay “business group”, “conglomerate” hay “holding company”, ‘keiretsu” ở Nhật bản hay “chaebol” ở Hàn Quốc. Sự đa dạng về tên gọi, thuật ngữ này cho thấy tính đa dạng của hình thức liên kết mà được khái quát chung là “Tập đoàn kinh tế”. Về bản chất, “Tập đoàn kinh tế là tổ hợp các công ty hoạt động trong một ngành hay những ngành khác nhau, ở phạm vi một nước hay nhiều nước, trong đó có một công ty mẹ nắm quyền lãnh đạo chi phối hoạt động của các công ty con về mặt tài chính và chiến lược phát triển. Tập đoàn kinh tế là một cơ cấu tổ chức vừa có chức năng kinh doanh vừa có chức năng liên kết kinh tế nhằm tăng cường tích tụ, tập trung, tăng khả năng cạnh tranh và tối đa hóa lợi nhuận”. Nói cách khác, các công ty thành viên trong một tập đòan kinh tế được kết nối với nhau thông qua chủ yếu bằng các quan hệ tài chính. Vì thế, nếu như bài toán xây dựng cấu trúc tài chính của một doanh nghiệp chỉ đơn thuần là việc lựa chọn, xây dựng cơ cấu, tỷ lệ các nguồn tài trợ cho nhu cầu vốn phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh thì đối với quy mô, tổ chức của một tập đòan kinh tế, cấu trúc tài chính sẽ bao gồm nhiều nội dung hơn. Cấu trúc tài chính tập đoàn kinh tế bao gồm: Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16