Luận văn Chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong bối cảnh công nghiệp hóa – hiện đại hóa trên địa bàn Thị xã Điện Bàn – tỉnh Quảng Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ KIỀU TRINH CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ TRONG BỐI CẢNH CÔNG NGHIỆP HÓA – HIỆN ĐẠI HÓA TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ ĐIỆN BÀN – TỈNH QUẢNG NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ HÀ NỘI, năm 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ KIỀU TRINH CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ TRONG BỐI CẢNH CÔNG NGHIỆP HÓA – HIỆN ĐẠI HÓA TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ ĐIỆN BÀN – TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành : Quản lý kinh tế Mã số : 8 34 04 10 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. BÙI VĂN HUYỀN HÀ NỘI, năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả LÊ THỊ KIỀU TRINH MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ TRONG BỐI CẢNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA ............................................................................ 7 1.1. Khái niệm cơ bản và vai trò của chuyển dịch cơ cấu kinh tế ............................... 7 1.2. Quản lý của chính quyền cấp Huyện nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế .................. 15 1.3. Kinh nghiệm của địa phương về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ............................ 24 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ TẠI THỊ XÃ ĐIỆN BÀN TRONG BỐI CẢNH CÔNG NGHIỆP HÓA – HIỆN ĐẠI HÓA .......................................................................................................................... 29 2.1. Khái quát về Thị xã Điện Bàn ............................................................................ 29 2.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn Thị xã Điện Bàn, giai đoạn 2011 – 2017 ............................................................................................................... 39 2.3. Đánh giá chung thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn thị xã Điện Bàn, giai đoạn từ năm 2011 – 2017 .......................................................................... 50 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ TẠI THỊ XÃ ĐIỆN BÀN TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA – HIỆN ĐẠI HÓA ĐẾN NĂM 2020, TẦM NHÌN 2030 ................................................................................................................................... 56 3.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội và chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam ............................................................ 56 3.2. Quan điểm phát triển và chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam ................................................................................................ 68 3.3. Phương hướng, mục tiêu phát triển và chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn thị xã Điện Bàn trong quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 .................................................................................................... 69 3.4. Các nhóm giải pháp chủ yếu .............................................................................. 71 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 CNH-HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa 2 b/q Bình quân DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng 2.1 Dân số thị xã Điện Bàn giai đoạn 2011 – 2017 35 Lao động đang làm việc trong các khu vực kinh tế trên địa bàn thị 2.2 37 xã Điện Bàn giai đoạn 2011 - 2017 2.3 Tăng trưởng kinh tế thời kỳ 2011 - 2017 41 3.1 Dự báo phát triển nguồn nhân lực đến năm 2025 và 2030 66 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng (tháng 01/2016) tiếp tục khẳng định đẩy mạnh công nghiệp hóa – hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới và quá trình đô thị hóa một cách hợp lý, nâng cao chất lượng dịch vụ và kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, thu hẹp khoảng cách về phát triển giữa đô thị và nông thôn, tăng cường kết nối giữa nông thôn với đô thị, phối hợp các chương trình phát triển nông nghiệp, nông thôn với phát triển công nghiệp, dịch vụ và đô thị. Từ nền nông nghiệp lạc hậu, tự cung tự cấp, Việt Nam chuyển sang nền kinh tế thị trường nên trong giai đoạn đầu của công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) phải lấy phát triển nông nghiệp nông thôn làm tiền đề. Mục tiêu chính của CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn là chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng sản xuất hàng hóa lớn, đẩy mạnh cơ cấu nghành nông nghiệp, xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, phát triển toàn diện, đáp ứng các chuẩn mực hiện đại và bền vững. Hiện nay, quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Việt Nam còn chậm; nền kinh tế vẫn còn phát triển theo chiều rộng, tăng trưởng kinh tế còn phụ thuộc nhiều vào nhiều yếu tố như: vốn, tài nguyên, trình độ lao động, chưa đưa các thành tựu khoa học và công nghệ vào hoạt động sản xuất, nguồn lao động có kỹ năng chưa cao. Năng suất lao động chưa được cải thiện, chưa cạnh tranh được với một số nước trong khu vực. CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn còn nhiều mặt bất cập Do vậy nội dung trong giai đoạn phát triển tiếp theo là đẩy mạnh sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đặc biệt tập trung đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hướng CNH, HĐH, tăng tỷ trọng giá trị hàng hóa, gắn công nghiệp chế biến với thị trường; đưa các thành tựu khoa học công nghệ vào sản xuất như: công nghệ sinh học; nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm; tăng tỷ trọng ngành công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và thương mại,dịch vụ; giảm tỷ trọng ngành nông nghiệp trong cơ cấu GDP. Đẩy mạnh sức cạnh tranh của nền kinh tế; đổi mới mô 1 hình tăng trưởng, tái cơ cấu lại nền kinh tế, khai thác có hiệu quả lợi thế so sánh của Đất nước, của từng vùng, từng địa phương. Đẩy mạnh việc ứng dụng khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ sinh học, công nghệ thông tin vào sản xuất và quản lý Thị xã Điện Bàn là vùng đồng bằng ven biển phía Bắc của tỉnh Quảng Nam, nơi đây có diện tích tự nhiên là 21.471 ha, trong đó diện tích đất nông nghiệp là 10.046 ha. Trong những năm qua, cùng với sự phát triển của các địa phương trên địa bản tỉnh Quảng Nam, thị xã Điện Bàn đã chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong quá trình CNH, HĐH; là một trong những địa phương có tốc độ chuyển dịch nhanh của tỉnh Quảng Nam và thu được nhiều kết quả. Tuy nhiên, chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa trên địa bàn thị xã Điện Bàn cũng nảy sinh nhiều vấn đề. Xuất phát từ lý do đó, tôi lựa chọn đề tài: “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam”, để thực hiện luận văn thạc sĩ chuyên nghành Quản lý kinh tế. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong thời gian gần đây, đã có nhiều công trình nghiên cứu về chủ đề cơ cấu kinh tế. Các công trình nghiên cứu được tiến hành dưới dạng đề tài khoa học với các cấp độ và quy mô khác nhau. Đáng chú ý là cuốn sách: “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển bền vững ở Việt Nam” do PGS.TS Phạm Thị Khanh chủ biên được nhà xuất bản Chính trị quốc gia ấn hành năm 2010. Theo đánh giá của các tác giả, cơ cấu kinh tế nước ta bộc lộ nhiều bất cập và phát triển thiếu bền vững. Đó là cơ cấu kinh tế ngành chuyển dịch chậm theo hướng hiện đại, cơ cấu vùng, lãnh thổ kinh tế phát triển còn mất cân đối, các vùng kinh tế trọng điểm chưa thể là đầu tàu, động lực mạnh để tạo sức lan tỏa, dẫn dắt các vùng, miền khác phát triển. Trước thực trạng trên, các tác giả cũng đề ra định hướng cơ bản và những giải pháp chủ yếu như: đổi mới và hoàn thiện công tác quy hoạch nhằm khai thác tốt tiềm năng, thế mạnh của ngành, vùng, lãnh thổ và thành phần kinh tế; huy động và sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư; đổi mới và hoàn thiện các chính sách điều tiết vĩ mô Gần đây cũng có một số công trình nghiên cứu thực tiễn về cơ cấu kinh tế cả 2 nước và cơ cấu kinh tế các vùng kinh tế - lãnh thổ. Cuốn sách “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế công - nông nghiệp ở đồng bằng sông Hồng- Thực trạng và triển vọng”, NXB Chính trị Quốc gia, năm 2003, đã phác họa quá trình chuyển dịch cơ cấu công- nông nghiệp, phân tích thực trạng quá trình chuyển dịch này, đồng thời kiến nghị những giải pháp thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế công - nông nghiệp vùng đồng bằng sông Hồng đến năm 2010. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu về chủ đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế đã phân tích làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tế về chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Tuy nhiên, do cách tiếp cận khác nhau nên còn nhiều ý kiến chưa thống nhất. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu về chuyển dịch cơ cấu kinh tế còn một số hạn chế sau đây: + Hầu hết các tác giả mới dừng lại ở việc dựa trên số liệu thống kê và một số tài liệu để phân tích và lập luận cho các luận điểm khoa học của mình, có ít công trình đi sâu nghiên cứu, khảo sát thực tế nhất là khảo sát các mô hình chuyển đổi cơ cấu kinh tế tại các địa phương để từ đó phát hiện các vấn đề. + Chưa phân tích một cách sâu sắc vấn đề hội nhập kinh tế tác động như thế nào đến quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế. + Chưa phân tích mối tương quan giữa chuyển dịch cơ cấu kinh tế với tăng trưởng kinh tế. + Chưa phân tích sâu sắc chỉ ra những hạn chế của quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế và những tác động đến kinh tế, xã hội, đến xóa đói giảm nghèo và phát triển bền vững. Từ các góc độ khác nhau, những bài viết này đã góp phần làm sáng tỏ một số khía cạnh của vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở nước ta trong những năm qua, như: phân tích tình hình chuyển đổi ngành nghề của hộ gia đình trong điều kiện kinh tế thị trường, phân tich mối quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu kinh tế với xóa đói giảm nghèo... Tuy nhiên, đến nay chưa có công trình nào tập trung nghiên cứu về chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế giai đoạn 2011 – 2017, đề xuất những định hướng và giải pháp nhằm thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam đến năm 2030. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Khảo sát tình hình phát triển kinh tế và thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế của thị xã Điện Bàn giai đoạn từ năm 2011 – 2017. - Phân tích, nhận xét và tìm hiểu nguyên nhân của những thành tựu, hạn chế trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của thị xã Điện Bàn từ năm 2011 – 2017. - Đề xuất phương hướng và giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở thị xã Điện Bàn trong thời gian đến.` 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong bối cảnh CNH, HĐH trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi về nội dung: Luận văn tập trung vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế, mối quan hệ của những tác động trong quá trình CNH, HĐH. + Phạm vi về không gian: thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. + Phạm vi về thời gian: Phân tích, đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong bối cảnh CNH, HĐH trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, tập trung vào giai đoạn từ năm 2011 – 2017. Đề xuất giải pháp, góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong bối cảnh CNH, HĐH trong thời gian đến. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Trong quá trình nghiên cứu luận văn sử dụng cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Theo đó, việc đánh giá, 4