Luận văn Dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực ở trường Trung học Phổ thông Thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VŨ THỊ BẢO YẾN DẠY HỌC LỊCH SỬ CỔ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VŨ THỊ BẢO YẾN DẠY HỌC LỊCH SỬ CỔ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Lịch sử Việt Nam Mã số: 8.22.90.13 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đỗ Hồng Thái THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan mọi kết quả của đề tài “Dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực ở trường Trung học phổ thông thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào khác cho tới thời điểm này. Các số liệu, dữ liệu sử dụng trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn và công bố đúng quy định. Thái Nguyên, ngày 16 tháng 11 năm 2019 Người cam đoan Vũ Thị Bảo Yến Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN LỜI CẢM ƠN Trong thời gian học và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp đỡ, tạo điều kiện tốt nhất để hoàn thành nhiệm vụ từ phía quý phòng, ban thuộc trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên. Trân trọng cảm ơn công lao của quý thầy, cô đã trang bị cho tôi những kiến thức trong suốt khóa học; đặc biệt là sự hướng dẫn tận tình của PGS.TS Đỗ Hồng Thái đã có định hướng, gợi mở phương pháp giải quyết vấn đề phù hợp, cần thiết giúp tôi hoàn thành tốt kết quả nghiên cứu của mình. Qua đây, tôi xin gửi lời cảm ơn đến tập thể Lãnh đạo các trường THPT trên địa bàn thành phố Hạ Long, các đồng nghiệp nói chung và các giáo viên bộ môn Lịch sử nói riêng; bạn bè đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành tốt nội dung học tập, thực hiện nghiên cứu của mình. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình đã giúp đỡ, động viên cả về tinh thần và vật chất trong suốt quá trình học tập, thực hiện đề tài. Trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 16 tháng 11 năm 2019 Tác giả luận văn Vũ Thị Bảo Yến Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC .......................................................................................................... iii DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT........................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ....................................................................... vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài................................................................................. 2 3. Đối tượng, phạm vi, nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................... 4 4. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu .................................................... 5 5. Đóng góp của luận văn .................................................................................... 6 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC LỊCH SỬ CỔ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH .................................... 7 1.1. Cơ sở lí luận của việc dạy học lịch sử theo định hướng phát triển năng lực ............................................................................................................ 7 1.1.1. Năng lực và dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh THPT ............................................................................................... 7 1.1.2. Dạy học Lịch sử Việt Nam cổ trung đại ở trường THPT theo định hướng phát triển năng lực ...................................................................... 17 1.1.3. Đề xuất quy trình của việc dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực ở trường Trung học phổ thông thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ................................................... 26 1.1.4. Cấu trúc và đặc điểm của học phần Lịch sử Việt Nam cổ trung đại trong chương trình Lịch sử lớp 10 ......................................................... 32 1.2. Cơ sở thực tiễn của việc dạy học Lịch sử Việt Nam cổ trung đại ở trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ............................ 33 1.2.1. Khái quát chung về các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ................................................... 33 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN 1.2.2. Thực trạng việc dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực ở trường Trung học phổ thông thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh .................................................................... 37 Kết luận chương 1 .............................................................................................. 47 Chương 2. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VÀ THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ CỔ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH .. 48 2.1.1. Những yêu cầu khi lựa chọn phương pháp phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học Lịch sử cổ trung đại Việt Nam ........................ 48 2.1.2. Các phương pháp dạy học phát triển năng lực khi dạy học phần Lịch sử cổ trung đại Việt Nam ...................................................................... 50 2.2. Thực nghiệm sư phạm trong dạy học Lịch sử Việt Nam cổ trung đại theo định hướng phát triển năng lực ở các trường THPT thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh ..................................................................... 61 2.2.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................... 61 2.2.2. Giả thuyết thực nghiệm ......................................................................... 61 2.2.3. Thời gian, đối tượng thực nghiệm ......................................................... 62 2.2.4. Phương pháp thực nghiệm ..................................................................... 62 2.2.5. Quy trình thực nghiệm .......................................................................... 63 2.2.6. Nội dung thực nghiệm ........................................................................... 64 2.2.7. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm .............................................. 65 2.2.8. Kết luận thực nghiệm sư phạm .............................................................. 68 Kết luận chương 2 .............................................................................................. 70 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 72 1. Kết luận .......................................................................................................... 72 2. Khuyến nghị................................................................................................... 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 74 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT 1. GV : Giáo viên 2. HS : Học sinh 3. PPDH : Phương pháp dạy học 4. THPT : Trung học phổ thông Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Nhóm nội dung nhằm phát triển các lĩnh vực năng lực .......................... 12 Bảng 1.2. Kết quả khảo sát tác dụng của việc áp dụng dạy học theo Phương pháp định hướng phát triển năng lực ...................................................... 41 Bảng 1.3. Kết quả khảo sát ý kiến về hiệu quả của việc áp dụng các phương pháp dạy học phát triển năng lực ............................................................ 42 Bảng 3.1. Số lượng học sinh đạt học lực Giỏi, Khá năm học 2018 - 2019 của lớp đối chứng và lớp thực nghiệm .......................................................... 64 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Biểu đồ: Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ phần trăm kết quả bài kiểm tra theo khoảng điểm của hai nhóm đối chứng và thực nghiệm .......................................................... 66 Sơ đồ: Sơ đồ 1.1. Quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh ................... 32 Sơ đồ 1.2. Quy trình thực hiện bài giảng theo định hướng phát triển năng lực khi dạy học phần Lịch sử cổ trung đại Việt Nam, Lịch sử 10 .............. 32 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực của người học. Theo đó, việc tạo môi trường học tập và rèn luyện giúp học sinh phát triển hài hoà về thể chất, tinh thần, học tập tích cực, tự giác, biết cách học tập suốt đời, hình thành những phẩm chất tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở thành người công dân có trách nhiệm, đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước trong bối cảnh của cuộc cách mạng 4.0 có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Thực hiện mục tiêu đó, chương trình môn Lịch sử ở cấp trung học phổ thông (THPT) hướng tới giúp học sinh phát triển năng lực tìm tòi, khám phá, nhận thức và tư duy lịch sử; năng lực vận dụng bài học lịch sử vào thực tiễn. Trên nền tảng tri thức khoa học lịch sử, giáo dục nhân cách, tinh thần dân tộc, lòng yêu nước, các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tinh hoa văn hoá nhân loại, hình thành phẩm chất công dân Việt Nam, đủ năng lực hội nhập trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay. Chuẩn bị thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới, các trường THPT thông tỉnh Quảng Ninh đặc biệt trên địa bàn thành phố Hạ Long đã có những hoạt động chuyên môn tích cực để tiếp cận tinh thần đổi mới giáo dục. Trong dạy học Lịch sử, các phương pháp dạy học tích cực được triển khai rộng rãi và bước đầu có những kết quả khả quan. Tuy nhiên, việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực đang còn nhiều bất cập từ nhận thức đến phương pháp triển khai ở trường phổ thông. Thực tiễn tiến hành việc đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử, chúng tôi nhận thấy rằng, cần phải tập trung vào vấn đề khơi dậy hứng thú, say mê, học tập tự giác, tích cực cho học sinh, từng bước loại bỏ quan niệm cho rằng đây là một môn học khô khan, trừu tượng, khó dạy, khó học, khó ứng dụng các phương pháp dạy học. Đây là mấu chốt có tính đột phá của vấn đề đổi mới, bởi nó chi phối việc lựa chọn nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học lịch sử ở trường THPT. Mỗi một phương pháp dạy học đều có đặc trưng và ưu thế riêng. Việc vận dụng phương pháp dạy học mang lại hiệu quả như thế nào tùy thuộc vào kĩ năng sử dụng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN