Luận văn Dạy học tương tác thông qua blog dạy học chương halogen- Hóa học lớp 10 nâng cao

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Phan Thị Vinh Chuyên ngành : Lí luận-phương pháp dạy học môn Hoá học Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ TRỌNG TÍN Thành phố Hồ Chí Minh - 2008 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Để hoà nhập vào sự phát triển của thế giới, đáp ứng các yêu cầu của thời đại, giáo dục Việt Nam đang thực hiện đổi mới. Một trong các xu hướng đổi mới là dạy học hướng vào người học, tăng tính tích cực, chủ động của học sinh. Luật giáo dục, điều 28.2 đã ghi “phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; …tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” Trong khi trước đây theo các phương pháp dạy học truyền thống chỉ quan tâm đến sự tương tác một chiều từ phía người thầy đến học sinh thì ngày nay dạy học đòi hỏi cần có sự tương tác hai chiều: tương tác từ giáo viên đến học sinh và đặc biệt tăng tương tác từ học sinh đến giáo viên, dạy học phân hoá đến từng cá thể học sinh. Đây là một điều khó thực hiện, với các phương pháp dạy học thông thường người giáo viên khó có thể phân hoá đến từng cá thể trong lớp chỉ qua một tiết học. Ngoài ra, dạy học cần đáp ứng yêu cầu của thời đại là dạy học sinh cách học, kích thích người học học mọi lúc, mọi nơi. Làm sao thực hiện được điều này? Ngày nay, công nghệ thông tin ngày càng phát triển, đặc biệt là sự phát triển mạnh mẽ của mạng internet. Ở Việt Nam hiện nay, phí vào mạng ngày càng rẻ hơn. Một số đông người Việt không còn xa lạ gì với internet, đặc biệt đối với học sinh, sinh viên. Vậy tại sao chúng ta không tận dụng lợi ích của internet trong dạy học? Nếu thiết kế một trang web thì khá vất vả, tốn nhiều thời gian, và phải tốn một khoảng tiền để mua tên miền cho nó được tồn tại trực tuyến trên mạng. Điều này không phải ai cũng làm được. Trong khi đó, có rất nhiều dịch vụ cung cấp blog miễn phí. Blog là một dạng của nhật ký trực tuyến. Chúng ta có thể đưa các thông tin, hình ảnh, phim, … lên blog một cách dễ dàng. Thiết kế blog khá đơn giản, ai cũng có thể tạo một blog cho riêng mình. Blog lại có tính tương tác rất cao. Người ta có thể trao đổi thông tin rất nhanh qua blog mà không cần gửi email. Ta có thể cho phép hoặc không cho phép người khác vào blog của mình. Hiện nay, blog được rất nhiều người trên thế giới ưa chuộng, chủ yếu dùng blog viết nhật ký cá nhân, chia sẻ thông tin với những người khác. Tuy nhiên, cũng có những người sử dụng blog với mục đích kinh doanh, hoặc làm chính trị,… Với tính tương tác cao, có nhiều tiện ích, đơn giản dễ làm, lại không tốn kém, vậy tại sao chúng ta không dùng blog hỗ trợ cho việc dạy học để đáp ứng được các yêu cầu đổi mới của giáo dục hiện nay? Thay vì viết nhật ký cá nhân, chúng ta có thể dùng nó tương tác với học sinh trong dạy học, tăng tính tương tác từ phía học sinh đến giáo viên, giúp học sinh trả lời các câu hỏi trực tuyến trên mạng, kích thích học sinh nêu nguyện vọng, tình cảm, kích thích tính tự giác, tự học… đặc biệt qua blog dạy học, giáo viên dễ dàng dạy học phân hoá đến từng cá thể học sinh. Hơn nữa, dạy học không còn bị bó buộc về thời gian và không gian mà qua blog ta có thể dạy học mọi lúc mọi nơi. Chính vì các lí do trên mà tôi đã chọn đề tài này để nghiên cứu, học tập và mong muốn góp chút sức vào sự nghiệp giáo dục của đất nước. 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Blog, gọi tắt của weblog “nhật ký web”, bùng nổ từ cuối thập niên 1990, và ngày càng phát triển mạnh mẽ. Theo giới chuyên môn, sự phát triển của dịch vụ blog hiện có thể gọi là nhanh như “cơn lốc”. Từ tháng 11 năm 2006, Technorati (một website chuyên theo dõi các blog) đã thống kê có khoảng 57 triệu blog. Ở Việt Nam, blog đang phát triển theo cấp số nhân, rất nhiều “cộng đồng cư dân mạng” đang sử dụng blog như là một thú vui, một nhu cầu giải trí, chia sẻ những tâm sự, tình cảm riêng tư của mình,…Với ưu thế về tính đơn giản, khả năng phát tán, truyền bá cao nhất hiện nay (những phản hồi trên blog nhanh hơn những phản hồi qua email), blog đang trở thành một hiện tượng ảnh hưởng đến nhiều mặt của xã hội. Số lượng người viết blog đang ngày một gia tăng. Đó là nhờ sự trợ giúp của các website, hay nói cách khác là các dịch vụ cung cấp blog như: blogger, TypePad, Wordpress, My opera, Yahoo!3600,…trong đó, có các dịch vụ cho phép dùng miễn phí như: Wordpress, My Opera, Yahoo!3600,…Các website này cho phép thiết lập một blog rất đơn giản, chọn một kiểu trình bày có sẵn, chọn một địa chỉ URL trên mạng để giới thiệu với bạn bè, người thân,… Đa số mọi người viết blog với mục đích giải trí, bày tỏ những ý kiến cá nhân, chia sẻ thông tin với nhiều người khác trên thế giới. Ngoài ra, cũng có nhiều người viết blog vì các mục đích khác như: viết văn chương, muốn nổi tiếng, tuyên truyền hoạt động chính trị, quảng cáo kinh doanh,… Ở các nước có công nghệ thông tin phát triển, blog còn được các giáo viên dùng trong dạy học tương tác với người học. Tuy nhiên, ở Việt Nam, việc sử dụng blog vào dạy học tương tác thì chưa được chú ý. 3. Mục đích nghiên cứu - Xây dựng blog dạy học chương Halogen, Hoá học lớp 10 chương trình nâng cao. - Dạy học tương tác qua blog dạy học nhằm tăng tính tích cực, chủ động của học sinh, phân hoá đến từng cá thể học sinh, nâng cao hiệu quả dạy học Hoá học. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Các tính năng của các weblog và cách tạo blog. - Xây dựng blog dạy học chương Halogen – Hoá học lớp 10 tương tác với học sinh. - Lý thuyết về dạy học tương tác, xu hướng dạy học hướng vào người học (lấy học sinh làm trung tâm). - Các phương pháp dạy học tích cực, phương pháp tự học. - Thực nghiệm sư phạm: tương tác trực tuyến với học sinh qua blog và kiểm tra trên lớp sự tiến bộ của học sinh. 5. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 5.1. Khách thể: quá trình dạy học hóa học ở các trường phổ thông. 5.2. Đối tượng: dạy học tương tác với học sinh qua blog dạy học chương Halogen, Hoá học 10 chương trình nâng cao. 6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp luận: dựa trên nền tảng của triết học duy vật biện chứng về quá trình dạy và học của giáo viên và học sinh. 6.2. Phương pháp nghiên cứu: - Phân tích, tổng hợp lý thuyết: Lý thuyết quá trình dạy học, lý thuyết dạy học hướng vào người học (lấy học sinh làm trung tâm), dạy học tương tác, các phương pháp dạy học tích cực, phương pháp tự học,… - Điều tra cơ bản: trao đổi ý kiến với các giáo viên, thăm dò ý kiến của học sinh về hiệu quả của việc tham gia tương tác qua blog. - Thực nghiệm sư phạm, xử lí kết quả bằng thống kê toán học trong khoa học giáo dục. 7. Giả thuyết khoa học Nếu dạy học tương tác được với học sinh thông qua blog dạy học thì sẽ góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng dạy và học ở trường phổ thông. 8. Giới hạn của đề tài Xây dựng blog dạy học chương Halogen, Hoá học lớp 10 chương trình nâng cao để rút ra các nguyên tắc và vận dụng vào một số bài thuộc nhóm Oxi. 9. Những đóng góp của đề tài: Đề tài đã đóng góp một số lí luận dạy học sau: - Nguyên tắc xây dựng các bài viết để dạy học tương tác qua blog. - Biến blog - một dạng nhật ký trực tuyến, thành một công cụ dạy học, góp phần đổi mới hình thức tổ chức, phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.1. Xu hướng đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta hiện nay 1.1.1. Định hướng đổi mới Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong nghị quyết Trung ương 4 khoa VII (tháng 1/1993) và nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII (tháng 12/1996), được thể chế hoá trong Luật giáo dục (tháng 12/ 1998), được cụ thể hoá trong các chỉ thị của Bộ GD & ĐT, đặc biệt chỉ thị số 15 (tháng 4/ 1999). Định hướng đổi mới tập trung vào các nội dung sau: - Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học. - Bồi dưỡng phương pháp tự học. - Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm; đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. 1.1.2. Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh - với sự bùng nổ thông tin, khoa học, kĩ thuật, công nghệ phát triển như vũ bão – thì không thể nhồi nhét vào đầu óc học sinh khối lượng kiến thức ngày càng nhiều. Phải quan tâm dạy cho học sinh phương pháp học ngay từ bậc tiểu học và càng lên bậc học cao hơn càng phải được chú trọng. Trong phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện cho người học có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi người, kết quả học tập sẽ nhân lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong quá trình dạy học , nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay trong trường phổ thông không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hướng dẫn của giáo viên. Tự học mang lại hiệu quả to lớn cho giáo dục, còn thể hiện ở những nguyên nhân sau: - Giảm nhịp độ và sức ép của việc giảng dạy cho giáo viên. Như vậy, giáo viên có điều kiện tìm hiểu những tài liệu khó với tốc độ chậm hơn và tăng thời gian cho các hoạt động chủ động của học sinh. - Tăng cường động cơ học tập cho học sinh, khuyến khích học sinh tự gánh vác trách nhiệm học tập của mình. - Học sinh có thể học tập theo tốc độ phù hợp với khả năng và phong cách học tập của mình. - Học sinh phát hiện ra rằng các em có thể học không có giáo viên, và rất thích thú với sự thay đổi đó. 1.1.3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Công nghệ thông tin đã trở thành một trong những nền tảng quan trọng của xã hội hiện đại, nó góp phần thúc đẩy sự phát triển toàn diện trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, xã hội, trong đó có giáo dục. Ở các nước có nền giáo dục tiên tiến như: Anh, Pháp, Mỹ, Nga, Úc, Nhật Bản,… đã từ lâu thừa nhận công nghệ thông tin là một công cụ thiết yếu để phát triển giáo dục, và đã khai thác một cách có hiệu quả các ứng dụng của nó. Ba mô hình giáo dục được tổng kết tại “Hội nghị Paris về GDĐH trong thế kỉ 21” do UNESCO tổ chức tháng 10/1998 [19] MÔ HÌNH TRUNG TÂM VAI TRÒ NGƯỜI HỌC CÔNG NGHỆ Truyền thống Người dạy Thụ động Bảng/TV/Radio Thông tin Người học Chủ động Máy tính cá nhân Tri thức Nhóm Thích nghi Máy tính cá nhân+ mạng internet Trong đó, mô hinh “tri thức” là mô hình giáo dục hiện đại nhất khi xuất hiện thành tựu mới quan trọng nhất của công nghệ thông tin - mạng internet. Cùng với mô hình mới nhất này những yếu tố thay đổi sâu sắc sau đây của giáo dục đang xuất hiện: - Yếu tố thời gian sẽ không còn ràng buộc chặt chẽ: xuất hiện khả năng giáo dục không đồng bộ; - Yếu tố không gian cũng sẽ không còn ràng buộc: xuất hiện khả năng sinh viên, học sinh tham gia học tập mà không cần đi đến trường; - Giá thành toàn bộ của giáo dục giảm nhiều, vì xuất hiện các lớp ảo có quy mô lớn mà không cần trường lớp kiểu thông thường; - Sự chuyển giao tri thức không còn chiếm vị trí hàng đầu của giáo dục nữa: học sinh, sinh viên phải học cách truy tìm thông tin họ cần, đánh giá và xử lí thông tin để biến thành tri thức qua giao tiếp; - Mối quan hệ người dạy và người học theo chiều dọc sẽ được thay thế bởi quan hệ theo chiều ngang, người dạy trở thành người thúc đẩy, chuyên gia hướng dẫn hay đồng nghiệp, người học phải thật sự chủ động và thích nghi. - Thị trường giáo dục sẽ được toàn cầu hoá vì không còn bị ràng buộc về thời gian. Nhận thức được vai trò của công nghệ thông tin trong việc thúc đẩy giáo dục nói riêng và sự hình thành nền kinh tế tri thức nói chung, một số quốc gia đã hết sức lưu ý đến việc tạo điều kiện tận dụng triệt để công nghệ mới đó vào giáo dục. Việt Nam ta cũng không ngoại lệ. Trong giai đoạn hiện nay, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục đang được chú trọng phát triển nhằm nâng cao chất lượng dạy và học, đưa chất lượng giáo dục Việt Nam ngang tầm với các nước trong khu vực, sớm hội nhập với hệ thống giáo dục quốc tế. Ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục giúp cho thế hệ trẻ tiếp cận với các loại công cụ giáo dục tiên tiến, chuẩn bị một hành trang lập thân, lập nghiệp, góp phần xây dựng một xã hội tri thức. Mặt dù, chúng ta vẫn gặp một số khó khăn như: trình độ nhận thức của cán bộ quản lí giáo dục, của giáo viên; giá các thiết bị vẫn còn cao so với thu nhập của người Việt Nam,… nhưng với vai trò của công nghệ thông tin trong thế giới ngày nay thì việc áp dụng công nghệ thông tin vào dạy học là một điều cần thiết. 1.2. Tổng quan về blog 1.2.1. Blog là gì? Blog, gọi tắt của weblog (tiếng Anh, "nhật ký web"), là một dạng nhật ký trực tuyến, bùng nổ từ cuối thập niên 1990 [38]. Được phần mềm hỗ trợ, dễ sử dụng. Một trang blog có thể chứa các siêu liên kết, hình ảnh và liên kết (tới các trang chứa phim và âm nhạc). Các blogger (người viết blog), có thể là cá nhân hoặc nhóm, đưa thông tin lên mạng với mọi chủ đề, thông thường có liên quan tới kinh nghiệm hoặc ý kiến cá nhân. Từ tháng 11 năm 2006, Technorati đã thống kê có khoảng 57 triệu blog. Và mỗi ngày có hàng triệu blog mới hình thành, khó có thể thống kê chính xác được hiện nay trên toàn thế giới có bao nhiêu blog. Ở Việt Nam, blog chỉ mới xâm nhập vào và phát triển từ 2 đến 3 năm gần đây. Ngày càng có nhiều người tham gia viết blog. Đối tượng viết blog là học sinh, sinh viên, nhà báo, nhân viên kinh doanh, giáo viên, kỹ sư, bác sĩ,…thậm chí các bà nội trợ cũng viết blog. Chủ đề của các trang blog rất đa dạng, phong phú. Có người viết blog chỉ để bày tỏ tâm tư tình cảm, viết lại những việc đã xảy ra trong ngày, viết về ước mơ của mình trong tương lai. Có những người viết blog để chia sẻ kinh nghiệm, chia sẻ kiến thức về khoa học, y học, kiến trúc, tin học, …dùng blog để quảng bá chính trị và đặc biệt hiện nay có rất nhiều người còn sử dụng blog với mục đích quảng cáo kinh doanh. Có thể phân loại blog theo thể loại như blog chính trị, blog du lịch, blog thời trang, blog về khoa học, blog pháp luật, blog về sức khoẻ,… Bên cạnh các blog tích cực thì các blog xấu, đồi truỵ cũng liên tiếp xuất hiện, làm ảnh hưởng xấu đến bộ mặt xã hội, tác động xấu đến nhân cách con người, đặc biệt là đối tượng học sinh, sinh viên - lứa tuổi mà tâm lí đang phát triển phức tạp, dễ bị ảnh hưởng của những tác động bên ngoài. Blog được rất nhiều người quan tâm là do: blog có tính tương tác cao giữa người viết blog và người đọc blog thông qua các bình luận (comment); giữa các bài viết có chứa cả kênh chữ, hình ảnh, phim ảnh với người đọc tạo ra được tác động, ảnh hưởng lớn đến người đọc; có tính trực tuyến, các thông tin trên blog lan rộng và truyền đi rất nhanh; ai cũng có thể dễ dàng tạo ra một blog cho riêng mình; được hỗ trợ bởi các nhà cung cấp dịch vụ miễn phí. Các nhà cung cấp dịch vụ blog nổi tiếng trên thế giới như Blogger, TypePad, My Opera, Wordpress, Yahoo 3600, Live Journal,… Ở Việt Nam hiện cũng đã xuất hiện các nhà cung cấp dịch vụ web, blog miễn phí như VietSpace, Ngôi sao blog,… 1.2.2. Các tính năng của blog Wordpress.com Với rất nhiều nhà cung cấp dịch vụ miễn phí trong và ngoài nước nhưng chúng tôi lại đề cập Wordpress và chọn Wordpress là nhà cung cấp dịch vụ Blog. Đó là do Wordpress có những tính năng ưu việt sau: - Cung cấp miễn phí; chỉ mất vài giây với một địa chỉ email và một cái tên là có thể tạo ra blog cho riêng mình; không phải chỉ là một blog mà có thể tạo ra bao nhiêu blog là tuỳ thích; với dung lượng là 3GB. - Hỗ trợ tốt tiếng Việt. Chỉ cần để bảng mã UNICODE là bạn có thể soạn thảo cũng như viết các bình luận bằng tiếng Việt. - Giao diện đẹp, thân thiện; có khoảng hơn 60 kiểu giao diện khác nhau được thiết kế sẵn cho người sử dụng chọn, có những giao diện cho phép người dùng tuỳ ý đưa các hình ảnh của riêng mình vào thanh chắn đầu mục (header image). Mỗi giao diện còn cho phép người dùng tuỳ chọn và sắp xếp một số tiện ích như lấy nguồn thông tin (feed) từ các trang web khác; cho hiển thị các bài viết được nhiều người đọc nhất, các bài viết mới nhất, danh sách các bình luận (comment) của người đọc và người viết Blog, danh sách địa chỉ các trang web khác,… chỉ bằng thao tác đơn giản là nhắp (click) chuột. - Phân hạng mục cho các bài viết (categories), người viết blog có thể phân các bài viết thành các mục khác nhau (categories). Số lượng các mục là không giới hạn, đồng thời một mục có thể “con” của mục khác (giống như cấu trúc cây). Điều này khiến cho việc phân loại và tìm kiếm bài viết dễ dàng hơn. Đây là tiện ích được những người viết blog đánh giá cao. - Hỗ trợ soạn thảo văn bản tốt. Wordpress tự động lưu liên tục khi soạn thảo để lưu giữ bài viết trong trường hợp máy tính bị hỏng hoặc mất điện hoặc có bất cứ vấn đề gì xảy ra. Có tính năng xem trước (preview) các bài viết trước khi tải chúng lên mạng (upload). - Cho phép đưa hình ảnh của riêng mình hoặc các hình ảnh từ các dịch vụ khác như flickr hay Photobucket,… thậm chí nhúng phim từ Youtube hay Google vào các bài viết. - Cho phép quản lí các bình luận (comment); Wordpress cho phép người viết blog được quyền tuỳ chọn hiển thị hay không hiển thị những bình luận (comment) của người khác vào blog của mình; cho phép xoá hoặc chỉnh sửa lại các bình luận của chính mình. - Các bình luận rác (comment spam) là các bình luận của những người đọc với mục đích quảng cáo hay nói cách khác là những comment quảng cáo làm nhiễu và rối các bài viết. Việc kiểm duyệt các bình luận rác (comment spam) hoàn toàn do người biết blog tùy biến. Đặc biệt, để chống lại comment spam, WordPress.com còn tích hợp cả Askimet - một plugin rất mạnh và hiệu quả, có thể lọc đến 90% số lượng spam. (Plugin là những chương trình nhỏ, có thể ở dạng khả thi .exe hay dạng file .dll. Plugin được viết ra nhằm bổ sung chức năng cho các chương trình chính, lớn hơn [38]). - Có quyền được tuỳ chọn cho blog được riêng tư, không được tìm thấy bởi các dụng cụ tìm kiếm như google,…mà chỉ những thành viên được người viết blog cho phép mới vào đọc được hoặc được tìm thấy bởi các dụng cụ tìm kiếm để cả thế giới đều có thể đọc và biết các bài viết trên blog hoặc để cả thế giới biết blog của bạn nhưng có những bài viết bạn muốn để riêng tư thì wordpress cho phép chọn chế độ để mật khẩu (password) để đọc. - Tự động thống kê dưới dạng biểu đồ hàng số người vào blog trong từng phút, từng ngày, … số người vào đọc mỗi bài viết để tìm xem những bài viết nào được nhiều người đọc nhất, thống kê bằng chữ số lượng bài đã viết và tải lên blog, số lượng bình luận (comment); và còn cho biết người vào đọc blog đến từ đâu bằng những thuật ngữ tìm kiếm nào,… - Có khả năng hỗ trợ một số tiện ích (widget) từ các dịch vụ miễn phí khác như MeeboMe, Flickr, hoặc lấy RSS từ các trang web khác. MeeboMe là một dịch vụ nổi tiếng của Meebo - trang web cho phép người sử dụng AOL, Yahoo!, MSN, ICQ,… nói chuyện (chat) với nhau một cách dễ dàng. MeeboMe tạo “kênh” chat trực tiếp, bí mật giữa người viết blog và người đọc. Nó không khác gì sử dụng Yahoo! Messenger hay MSN Messenger để chat. - Cho phép tạo ra các trang cố định như trang Giới thiệu, trang Trao đổi - thảo luận, trang Hướng dẫn, … để tạo điều kiện thuận tiện quản lí blog tuỳ ý thích. - Cho phép nhiều người cùng viết bài và quản lí blog. Người tạo ra blog (admin) có thể mời nhiều người khác tham gia viết và tải bài viết lên blog hoặc chỉ đóng góp bài để người tạo ra blog (admin) kiểm tra và cho phép tải lên blog. - Cho phép tạo ra hộp tìm kiếm thông tin (search box) giúp cho việc tìm kiếm các bài viết dễ dàng hơn - Và cuối cùng, người v