Luận văn Nghiên cứu xác định và thực hiện mục tiêu dạy học một số kiến thức chương "cảm ứng điện từ" - Vật lý 11 nâng cao
Đất nước ta đang bước vào thời kỳ công nghiệp hóa – hiện đại hóa, thời kỳ của sự bùng nổ tri thức và khoa học công nghệ. Để hòa nhập với tốc độ phát triển của nền khoa học và kỹ thuật trên thế giới đòi hỏi giáo dục đào tạo cũng phải đổi mới nhằm đào tạo những con người có đủ kiến thức, năng lực, trí tuệ sáng tạo và phẩm chất đạo đức tốt làm chủ đất nước. Do vậy, Nghị quyết Trung ương II khoá VIII (12-1996) đã vạch ra phương hướng cho ngành giáo dục: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo cho người học.”. Thực hiện yêu cầu trên, những năm gần đây ngành giáo dục đào tạo nước ta không ngừng đổi mới SGK và sách tham khảo, trong đó có cả gợi ý về phương pháp dạy học theo hướng phát huy tích cực, tự chủ, sáng tạo của học sinh. Nhưng những thay đổi đó vẫn chưa đem lại kết quả như mong muốn bởi không ít giáo viên vẫn còn bảo thủ, chưa từ bỏ thói quen giảng dạy theo phương pháp cũ, dạy chay vẫn còn phổ biến. Ngoài ra, rất nhiều giáo viên còn chưa cập nhật lý luận về thiết lập sơ đồ tiến trình xây dựng đơn vị kiến thức, chưa biết cách tự xác định mục tiêu dựa trên mục tiêu chuẩn kiến thức kỹ năng, điều kiện để tạo tình huống vấn đề và cách định hướng của giáo viên trong hoạt động dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tự chủ của học sinh. Do đó, học sinh ít tự lực suy nghĩ, thiếu tính độc lập sáng tạo, chưa đáp ứng được những yêu cầu đổi mới dạy học vật lý ở trường THPT. Trong chương trình giảng dạy Vật lý ở trường phổ thông thì một số kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” là không quá khó, nhưng kiểu dạy học thông báo, áp đặt hiện nay không phát huy được khả năng tìm tòi, sáng tạo của học sinh. Nếu chỉ dạy học theo đúng nội dung SGK thì chưa kích thích được hứng thú học tập của họcTheo yêu cầu đổi mới, việc thiết kế bài học của GV phải chuyển từ thiết kế những hoạt động của GV trên lớp sang thiết kế những hoạt động của học sinh dưới sự điều khiển của GV. Khi thiết kế một bài học trước hết phải dựa vào mục tiêu dạy học nên giáo viên phải xác định rõ mục tiêu dạy học. Mục tiêu dạy học theo chuẩn kiến thức kỹ năng là yêu cầu tối thiểu học sinh cần đáp ứng, bộc lộ sau bài học. Nếu người GV khi soạn tiến trình dạy học chỉ dựa vào mục tiêu đó thì chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới, HS chưa được tham gia tích cực vào các hoạt động phát hiện và giải quyết các nhiệm vụ học tập, như thế thì không rèn luyện được tính tích cực, tự lực cho học sinh. Vì vậy, giáo viên cần phải biết cách tự xác định mục tiêu dựa trên mục tiêu chuẩn kiến thức kỹ năng để đáp ứng được yêu cầu đổi mới. Trước thực trạng đó, chúng tôi nhận thấy cần phải thiết kế các tiến trình dạy học theo mục tiêu đã đề ra sao cho nếu tổ chức dạy học theo tiến trình đó thì sẽ phát huy được tính tích cực, tự chủ tìm tòi, giải quyết vấn đề học tập, đồng thời đảm bảo kiến thức mà học sinh tiếp thu là kiến thức sâu sắc, vững chắc. Với mong muốn làm rõ sự cần thiết phải xác định được mục tiêu khi thiết kế bài học và góp phần nhỏ bé vào việc nghiên cứu nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy và học Vật lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới PPDHVL ở trường phổ thông chúng tôi chọn đề tài: “Nghiên cứu xác định và thực hiện mục tiêu dạy học các kiến thức: Độ lớn suất điện động cảm ứng trong một mạch kín (khung dây) chuyển động trong từ trường. Sự xuất hiện suất điện động cảm ứng trong một mạch kín khi từ thông biến thiên nói chung - Hiện tượng cảm ứng điện từ chương "Cảm ứng điện từ" - Vật lí 11 nâng cao ".
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận văn Nghiên cứu xác định và thực hiện mục tiêu dạy học một số kiến thức chương "cảm ứng điện từ" - Vật lý 11 nâng cao, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, kÕt qu¶ nªu trong luËn v¨n lµ trung thùc, kh¸ch quan vµ cha tõng ®îc ai c«ng bè trong bÊt kú mét c«ng tr×nh khoa häc nµo kh¸c.
T¸c gi¶
NguyÔn ThÞ Mü Diªn
Danh môc c¸c ký hiÖu, C¸c ch÷ c¸i viÕt t¾t trong luËn v¨n
Nhµ xuÊt b¶n NXB
Trung häc phæ th«ng THPT
S¸ch gi¸o khoa SGK
Gi¸o viªn GV
Häc sinh HS
C©u hái ®Æt ra cho häc sinh O
Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn ◊
Ho¹t ®éng cña Häc sinh
Thùc nghiÖm TN
§èi chøng §C
Danh môc c¸c b¶ng
STT
B¶ng
Tªn b¶ng
Trang
1
3.1
KÕt qu¶ bµi kiÓm tra
101
2
3.2
Thèng kª kÕt qu¶ kiÓm tra
102
3
3.3
Xö lý kÕt qu¶ ®Ó tÝnh c¸c tham sè
103
4
3.4
Tæng hîp c¸c tham sè: S2, S, V
103
5
3.5
TÝnh tÇn suÊt (A(i) vµ tÇn suÊt lòy tÝch héi tô lïi
104
danh môc c¸c ®å thÞ vµ biÓu ®å
stt
§å thÞ, biÓu ®å
Tªn ®å thÞ biÓu ®å
Trang
1
3.1
§å thÞ ®êng ph©n bè tÇn suÊt líp ®èi chøng vµ líp thùc nghiÖm
105
2
3.2
§å thÞ ®êng ph©n bè tÇn suÊt luü tÝch héi tô lïi
105
danh môc c¸c h×nh vÏ
STT
H×nh
Tªn h×nh
Trang
1
1.1
D¹ng kh¸i qu¸t cña s¬ ®å m« pháng tiÕn tr×nh nhËn thøc khoa häc x©y dùng mét kiÕn thøc míi.
14
2
1.2
D¹ng kh¸i qu¸t cña s¬ ®å m« pháng tiÕn tr×nh nhËn thøc khoa häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò khi kiÓm nghiÖm/ øng dông thùc tiÔn mét kiÕn thøc cô thÓ.
15
3
1.3
S¬ ®å c¸c pha cña tiÕn tr×nh d¹y häc pháng theo tiÕn tr×nh x©y dùng, b¶o vÖ tri thøc míi trong nghiªn cøu khoa häc
22
4
2.1
S¬ ®å cÊu tróc néi dung kiÕn thøc cña ch¬ng "C¶m øng ®iÖn tõ"- VËt lý 11 n©ng cao
38
5
2.2
S¬ ®å ph¸t triÓn m¹ch kiÕn thøc ch¬ng "C¶m øng ®iÖn tõ"
39
6
2.3
S¬ ®å tiÕn tr×nh khoa häc x©y dùng ®¬n vÞ kiÕn thøc: Sù xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng trong mét ®o¹n d©y dÉn chuyÓn ®éng trong tõ trêng. ChiÒu cña dßng ®iÖn c¶m øng trong mét ®o¹n d©y dÉn chuyÓn ®éng trong tõ trêng
45
7
2.4
S¬ ®å tiÕn tr×nh khoa häc x©y dùng ®¬n vÞ kiÕn thøc: §é lín suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng trong mét ®o¹n d©y dÉn chuyÓn ®éng trong tõ trêng. Tõ th«ng
48
8
2.5
S¬ ®å tiÕn tr×nh khoa häc x©y dùng ®¬n vÞ kiÕn thøc: §é lín suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng cña mét m¹ch kÝn (khung d©y) chuyÓn ®éng trong tõ trêng
51
9
2.6
S¬ ®å tiÕn tr×nh khoa häc x©y dùng ®¬n vÞ kiÕn thøc: Sù xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng trong mét m¹ch kÝn khi tõ th«ng biÕn thiªn nãi chung. HiÖn tîng c¶m øng ®iÖn tõ
54
Më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi
§Êt níc ta ®ang bíc vµo thêi kú c«ng nghiÖp hãa – hiÖn ®¹i hãa, thêi kú cña sù bïng næ tri thøc vµ khoa häc c«ng nghÖ. §Ó hßa nhËp víi tèc ®é ph¸t triÓn cña nÒn khoa häc vµ kü thuËt trªn thÕ giíi ®ßi hái gi¸o dôc ®µo t¹o còng ph¶i ®æi míi nh»m ®µo t¹o nh÷ng con ngêi cã ®ñ kiÕn thøc, n¨ng lùc, trÝ tuÖ s¸ng t¹o vµ phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt lµm chñ ®Êt níc. Do vËy, NghÞ quyÕt Trung ¬ng II kho¸ VIII (12-1996) ®· v¹ch ra ph¬ng híng cho ngµnh gi¸o dôc: “§æi míi m¹nh mÏ ph ¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thµnh nÕp t duy s¸ng t¹o cho ng êi häc...”.
Thùc hiÖn yªu cÇu trªn, nh÷ng n¨m gÇn ®©y ngµnh gi¸o dôc ®µo t¹o níc ta kh«ng ngõng ®æi míi SGK vµ s¸ch tham kh¶o, trong ®ã cã c¶ gîi ý vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc theo híng ph¸t huy tÝch cùc, tù chñ, s¸ng t¹o cña häc sinh. Nhng nh÷ng thay ®æi ®ã vÉn cha ®em l¹i kÕt qu¶ nh mong muèn bëi kh«ng Ýt gi¸o viªn vÉn cßn b¶o thñ, cha tõ bá thãi quen gi¶ng d¹y theo ph¬ng ph¸p cò, d¹y chay vÉn cßn phæ biÕn. Ngoµi ra, rÊt nhiÒu gi¸o viªn cßn cha cËp nhËt lý luËn vÒ thiÕt lËp s¬ ®å tiÕn tr×nh x©y dùng ®¬n vÞ kiÕn thøc, cha biÕt c¸ch tù x¸c ®Þnh môc tiªu dùa trªn môc tiªu chuÈn kiÕn thøc kü n¨ng, ®iÒu kiÖn ®Ó t¹o t×nh huèng vÊn ®Ò vµ c¸ch ®Þnh híng cña gi¸o viªn trong ho¹t ®éng d¹y häc nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù chñ cña häc sinh. Do ®ã, häc sinh Ýt tù lùc suy nghÜ, thiÕu tÝnh ®éc lËp s¸ng t¹o, cha ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu ®æi míi d¹y häc vËt lý ë trêng THPT.
Trong ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y VËt lý ë trêng phæ th«ng th× mét sè kiÕn thøc ch¬ng “C¶m øng ®iÖn tõ” lµ kh«ng qu¸ khã, nhng kiÓu d¹y häc th«ng b¸o, ¸p ®Æt hiÖn nay kh«ng ph¸t huy ®îc kh¶ n¨ng t×m tßi, s¸ng t¹o cña häc sinh. NÕu chØ d¹y häc theo ®óng néi dung SGK th× cha kÝch thÝch ®îc høng thó häc tËp cña häc
Theo yªu cÇu ®æi míi, viÖc thiÕt kÕ bµi häc cña GV ph¶i chuyÓn tõ thiÕt kÕ nh÷ng ho¹t ®éng cña GV trªn líp sang thiÕt kÕ nh÷ng ho¹t ®éng cña häc sinh díi sù ®iÒu khiÓn cña GV. Khi thiÕt kÕ mét bµi häc tríc hÕt ph¶i dùa vµo môc tiªu d¹y häc nªn gi¸o viªn ph¶i x¸c ®Þnh râ môc tiªu d¹y häc.
Môc tiªu d¹y häc theo chuÈn kiÕn thøc kü n¨ng lµ yªu cÇu tèi thiÓu häc sinh cÇn ®¸p øng, béc lé sau bµi häc. NÕu ng êi GV khi so¹n tiÕn tr×nh d¹y häc chØ dùa vµo môc tiªu ®ã th× ch a ®¸p øng ® îc yªu cÇu ®æi míi, HS cha ® îc tham gia tÝch cùc vµo c¸c ho¹t ®éng ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô häc tËp, nh thÕ th× kh«ng rÌn luyÖn ® îc tÝnh tÝch cùc, tù lùc cho häc sinh. V× vËy, gi¸o viªn cÇn ph¶i biÕt c¸ch tù x¸c ®Þnh môc tiªu dùa trªn môc tiªu chuÈn kiÕn thøc kü n¨ng ®Ó ®¸p øng ®îc yªu cÇu ®æi míi.
Tríc thùc tr¹ng ®ã, chóng t«i nhËn thÊy cÇn ph¶i thiÕt kÕ c¸c tiÕn tr×nh d¹y häc theo môc tiªu ®· ®Ò ra sao cho nÕu tæ chøc d¹y häc theo tiÕn tr×nh ®ã th× sÏ ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc, tù chñ t×m tßi, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò häc tËp, ®ång thêi ®¶m b¶o kiÕn thøc mµ häc sinh tiÕp thu lµ kiÕn thøc s©u s¾c, v÷ng ch¾c.
Víi mong muèn lµm râ sù cÇn thiÕt ph¶i x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu khi thiÕt kÕ bµi häc vµ gãp phÇn nhá bÐ vµo viÖc nghiªn cøu n©ng cao chÊt lîng, hiÖu qu¶ d¹y vµ häc VËt lý, ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi PPDHVL ë trêng phæ th«ng chóng t«i chän ®Ò tµi: “Nghiªn cøu x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn môc tiªu d¹y häc c¸c kiÕn thøc: §é lín suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng trong mét m¹ch kÝn (khung d©y) chuyÓn ®éng trong tõ trêng. Sù xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng trong mét m¹ch kÝn khi tõ th«ng biÕn thiªn nãi chung - HiÖn tîng c¶m øng ®iÖn tõ ch¬ng "C¶m øng ®iÖn tõ" - VËt lÝ 11 n©ng cao ".
2. Môc ®Ých nghiªn cøu:
X¸c ®Þnh ®îc môc tiªu d¹y häc theo yªu cÇu ®æi míi ®èi víi mét sè kiÕn thøc ch ¬ng "C¶m øng ®iÖn tõ” –vËt lÝ 11 n©ng cao vµ thiÕt kÕ ®îc ph¬ng ¸n d¹y häc thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra.
3. §èi tîng nghiªn cøu:
- Néi dung kiÕn thøc vµ môc tiªu cÇn ®¹t ®îc ë häc sinh trong tiÕn tr×nh d¹y häc mét sè kiÕn thøc ch ¬ng “C¶m øng ®iÖn tõ ”- VËt lý 11 n©ng cao .
- Ho¹t ®éng cña GV vµ HS khi d¹y vµ häc c¸c kiÕn thøc nªu trªn.
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc cña ®Ò tµi:
ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu d¹y häc cô thÓ dùa theo s¬ ®å tiÕn tr×nh khoa häc x©y dùng kiÕn thøc ch¬ng “C¶m øng ®iÖn tõ” - VËt lý 11 n©ng cao cïng víi viÖc ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò vµ sö dông kiÓu ®Þnh h íng kh¸i qu¸t ch ¬ng tr×nh ho¸ ho¹t ®éng häc cho phÐp thiÕt kÕ ®îc tiÕn tr×nh d¹y häc ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu:
§Ó ®¹t ® îc môc ®Ých ®Ò ra, chóng t«i ph¶i thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nghiªn cøu sau:
- Nghiªn cøu quan ®iÓm hiÖn ®¹i vÒ d¹y häc, c¬ së lÝ luËn cña viÖc tæ chøc qu¸ tr×nh d¹y häc pháng theo tiÕn tr×nh khoa häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, tæ chøc t×nh huèng d¹y häc vµ c¸c ®Þnh h íng cña gi¸o viªn trong ho¹t ®éng d¹y häc nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù chñ cña häc sinh trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh tri thøc .
- Nghiªn cøu t t ëng chØ ®¹o, môc tiªu ch¬ng tr×nh vËt lý líp 11 n©ng cao, néi dung cña bé SGK vËt lý vµ S¸ch gi¸o viªn vËt lý líp 11 n©ng cao.
- Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu khoa häc vÒ phÇn “C¶m øng ®iÖn tõ”. ThiÕt lËp s¬ ®å cÊu tróc néi dung vµ s¬ ®å ph¸t triÓn m¹ch kiÕn thøc ch ¬ng “C¶m øng ®iÖn tõ”- VËt lÝ 11 n©ng cao. X¸c ®Þnh môc tiªu häc tËp (bao gåm môc tiªu qu¸ tr×nh häc vµ môc tiªu kÕt qu¶ häc), so¹n th¶o tiÕn tr×nh d¹y häc mét sè ®¬n vÞ kiÕn thøc trong ch ¬ng “C¶m øng ®iÖn tõ” - VËt lý 11 n©ng cao, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn ho¹t ®éng tÝch cùc, tù chñ cña häc sinh theo tiÕn tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò x©y dùng kiÕn thøc .
- TiÕn hµnh thùc nghiÖm s ph¹m theo tiÕn tr×nh d¹y häc ®· so¹n th¶o theo môc tiªu ®· x¸c ®Þnh nh»m bæ xung hoµn thiÖn ph¬ng ¸n d¹y häc theo môc tiªu cña ®Ò tµi.
6. Ph¹m vi nghiªn cøu:
- Nghiªn cøu ch¬ng" C¶m øng ®iÖn tõ"- VËt lÝ 11 n©ng cao.
- TËp chung nghiªn cøu x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn môc tiªu mét sè kiÕn thøc §é lín suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng trong mét m¹ch kÝn (khung d©y) chuyÓn ®éng trong tõ trêng. Sù xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng trong mét m¹ch kÝn khi tõ th«ng biÕn thiªn nãi chung - HiÖn tîng c¶m øng ®iÖn tõ ch¬ng" C¶m øng ®iÖn tõ"- VËt lÝ 11 n©ng cao ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi
7. Ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu:
§Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nªu trªn, chóng t«i ®· sö dông phèi hîp c¸c ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu sau:
- Nghiªn cøu lý luËn: Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu vÒ lÝ luËn d¹y häc vËt lÝ lµm c¬ së ®Þnh híng cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu vËt lÝ: SGK, s¸ch gi¸o viªn VËt lÝ 11 n©ng cao, mµ träng t©m lµ phÇn "C¶m øng ®iÖn tõ" nh»m ®Þnh híng cho viÖc thùc hiÖn c¸c môc ®Ých nghiªn cøu.
- Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra kh¶o s¸t thùc tÕ: Dù giê, quan s¸t, ®iÒu tra vÒ viÖc d¹y häc phÇn "C¶m øng ®iÖn tõ" ë mét sè trêng THPT, vÒ môc tiªu vµ tiÕn tr×nh trong gi¸o ¸n cña GV khi d¹y phÇn kiÕn thøc nµy.
- Thùc nghiÖm s ph¹m ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cña tiÕn tr×nh d¹y häc ®· so¹n th¶o. Tõ ®ã rót kinh nghiÖm söa ®æi, bæ sung hoµn thiÖn tiÕn tr×nh d¹y häc ®· so¹n th¶o.
- Ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc: §Ó xö lÝ kÕt qu¶ cña bµi kiÓm tra, tõ ®ã ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc nghiÖm s ph¹m.
8. §ãng gãp cña ®Ò tµi
- Th«ng qua viÖc thiÕt kÕ c¸c tiÕn tr×nh d¹y häc c¸c kiÕn thøc cô thÓ lµm
s¸ng tá vµ cô thÓ ho¸ c¬ së lý luËn cña viÖc tæ chøc t×nh huèng häc tËp vµ ®Þnh híng ho¹t ®éng tÝch cùc, tù chñ cña häc sinh.
- ThiÕt lËp ®îc s¬ ®å cÊu tróc néi dung vµ s¬ ®å ph¸t triÓn m¹ch kiÕn thøc x©y dùng trong ch¬ng "C¶m øng ®iÖn tõ", cho phÐp h×nh thµnh ®îc c¸c kiÕn thøc nªu trªn.
- ThiÕt lËp ®îc s¬ ®å tiÕn tr×nh khoa häc x©y dùng mét sè kiÕn thøc cô thÓ cÇn d¹y phï hîp víi tr×nh ®é cña häc sinh. Trªn c¬ së ®ã thiÕt kÕ môc tiªu d¹y häc theo híng båi dìng t duy s¸ng t¹o vµ n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cho häc sinh.
- X©y dùng ®îc ph¬ng ¸n d¹y häc tõng ®¬n vÞ kiÕn thøc nãi trªn víi néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¶ thi thùc hiÖn môc tiªu ®· x¸c ®Þnh ®ãng gãp cho viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc ch¬ng tr×nh míi.
- C¶i tiÕn ®îc thÝ nghiÖm dïng kiÓm nghiÖm ®îc: Sù xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng trong mét m¹ch kÝn khi tõ th«ng biÕn thiªn nãi chung - HiÖn tîng c¶m øng ®iÖn tõ.
9. CÊu tróc cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu vµ phÇn kÕt luËn, luËn v¨n gåm 3 ch¬ng:
- Ch¬ng I: Tæng quan vµ c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi.
- Ch¬ng II: Ph©n tÝch néi dung, ThiÕt kÕ môc tiªu vµ ho¹t ®éng d¹y häc mét sè kiÕn thøc ch¬ng “C¶m øng ®iÖn tõ” (VËt lý 11 n©ng cao).
- Ch¬ng III: Thùc nghiÖm s ph¹m.
Ch¬ng I: Tæng quan vµ C¬ së lý luËn
1.1. Tæng quan
Môc tiªu cña d¹y häc hiÖn ®¹i kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc truyÒn thô cho HS nh÷ng kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña loµi ngêi ®· tÝch lòy tríc ®©y, mµ cßn ph¶i quan t©m ®Õn viÖc båi dìng cho HS n¨ng lùc s¸ng t¹o ra nh÷ng tri thøc míi, c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò míi phï hîp víi thùc tiÔn ph¸t triÓn.
Quan ®iÓm d¹y häc hiÖn ®¹i kh«ng chØ chó träng ®Õn néi dung kiÕn thøc, ®Õn kÕt qu¶ ®Çu ra cña häc sinh mµ cßn chó träng ®Õn chÝnh b¶n th©n qu¸ tr×nh häc. NhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· chØ râ ®Ó ho¹ch ®Þnh ®îc chÊt lîng häc tËp, th× ®iÒu quan träng lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®îc hµnh ®éng häc tËp cña HS trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh, x©y dùng kiÕn thøc.
VËn dông nh÷ng quan ®iÓm d¹y häc hiÖn ®¹i, ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ d¹y häc nãi chung vµ d¹y VËt lý nãi riªng t¹o ra sù chuyÓn biÕn trong d¹y häc nh:
"C«ng nghÖ d¹y häc víi vÊn ®Ò tæ chøc qu¸ tr×nh d¹y häc ë THPT" cña t¸c gi¶ NguyÔn Ngäc B¶o
§Ò tµi nghiªn cøu "§æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ë trêng trung häc phæ th«ng" do c¸n bé gi¶ng d¹y §HSP nghiªn cøu trong hai n¨m vµ ®îc nghiÖm thu n¨m 1996.
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn ®Òu mang nÐt chung lµ nhÊn m¹nh vµo vai trß cña ngêi häc, quan t©m ®Õn hµnh ®éng cña ngêi häc trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh kiÕn thøc.
Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu quan t©m ®Õn ho¹t ®éng d¹y häc vËt lý: " Lý luËn d¹y häc vËt lý ë trêng trung häc" cña t¸c gi¶ Ph¹m H÷u Tßng (2001).
"Ph¬ng ph¸p d¹y häc vËt lý ë trêng phæ th«ng" cña c¸c t¸c gi¶ NguyÔn
§øc Th©m, NguyÔn Ngäc Hng vµ Ph¹m Xu©n QuÕ (2002).
"D¹y häc vËt lý ë trêng trung häc phæ th«ng theo ®Þnh híng ph¸t triÓn ho¹t ®éng häc tÝch cùc, tù chñ, s¸ng t¹o vµ t duy khoa häc" (2004) cña t¸c gi¶ Ph¹m H÷u Tßng, ®Ò tµi nµy ®· tr×nh bµy râ c¬ së ®Þnh híng cho viÖc tæ chøc ho¹t ®éng cña häc sinh trong tõng ®¬n vÞ kiÕn thøc cô thÓ.
GÇn ®©y cã mét sè ®Ò tµi khoa häc nghiªn cøu ho¹t ®éng d¹y häc ch¬ng "C¶m øng ®iÖn tõ" theo híng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù lùc cña häc sinh nh ®Ò tµi: "Tæ chøc t×nh huèng vµ ®Þnh híng hµnh ®éng häc tËp tÝch cùc tù lùc cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc ch¬ng " C¶m øng ®iÖn tõ líp 11 THPT - NguyÔn H¶i Nam - 2000". "X©y dùng vµ sö dông phÇn mÒm hç trî d¹y häc ®Þnh luËt c¶m øng ®iÖn tõ" - NguyÔn Quang Vinh - 2002. ThiÕt kÕ tiÕn tr×nh ho¹t ®éng d¹y häc mét sè kiÕn thøc ch¬ng "C¶m øng ®iÖn tõ" theo SGK vËt lÝ 11 n©ng cao ®¸p øng yªu cÇu ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù chñ, s¸ng t¹o cña HS trong häc tËp - Ph¹m ThÞ LuyÕn - 2007. Trong c¸c ®Ò tµi nµy, c¸c t¸c gi¶ ®· vËn dông c¸c quan ®iÓm lÝ luËn d¹y häc hiÖn ®¹i mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña HS trong häc tËp. Nh×n chung, c¸c ®Ò tµi míi chØ dõng l¹i ë viÖc nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p t¨ng cêng ho¹t ®éng nhËn thøc tÝch cùc cña HS, biÖn ph¸p cñng cè kh¾c s©u kiÕn thøc cho HS mét sè kiÕn thøc cña ch¬ng "C¶m øng ®iÖn tõ". Ngoµi ra, nh÷ng ®Ò tµi nµy cha chó träng ®Õn viÖc ph¶i x¸c ®Þnh râ môc tiªu d¹y häc. Víi mong muèn lµm râ sù cÇn thiÕt ph¶i x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu khi thiÕt kÕ bµi häc vµ gãp phÇn nhá bÐ vµo viÖc nghiªn cøu n©ng cao chÊt lîng, hiÖu qu¶ d¹y vµ häc VËt lý, ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi PPDHVL ë trêng phæ th«ng chóng t«i sÏ nghiªn cøu ®Ò tµi: “Nghiªn cøu x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn môc tiªu d¹y häc c¸c kiÕn thøc: §é lín suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng trong mét m¹ch kÝn (khung d©y) chuyÓn ®éng trong tõ trêng. Sù xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng trong mét m¹ch kÝn khi tõ th«ng biÕn thiªn nãi chung - HiÖn tîng c¶m øng ®iÖn tõ ch¬ng "C¶m øng ®iÖn tõ" - VËt lÝ 11 n©ng cao " trong luËn v¨n cña m×nh.
§æi míi ch¬ng tr×nh, SGK lÇn nµy ®Æt träng t©m vµo viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. Môc ®Ých cña viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ thay ®æi lèi d¹y häc truyÒn thô mét chiÒu sang d¹y häc theo ph¬ng ph¸p tÝch cùc nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o, rÌn luyÖn thãi quen vµ kh¶ n¨ng tù häc, tinh thÇn hîp t¸c, kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo nh÷ng t×nh huèng kh¸c nhau trong häc tËp vµ trong thùc tiÔn; HS t×m tßi, kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn, luyÖn tËp, khai th¸c vµ sö lÝ th«ng tin,... tù h×nh thµnh hiÓu biÕt, n¨ng lùc vµ phÈm chÊt; tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS, d¹y HS c¸ch t×m ra ch©n lÝ.
Tãm l¹i, cèt lâi cña ®æi míi d¹y vµ häc lµ híng tíi ho¹t ®éng häc tËp chñ ®éng, chèng l¹i thãi quen häc tËp thô ®éng.
§èi víi m«n vËt lÝ nãi riªng ®Ó cã thÓ tæ chøc vµ híng dÉn c¸c ho¹t ®éng häc tËp cña HS mét c¸ch cã hiÖu qu¶, khi thiÕt kÕ ph¬ng ¸n d¹y häc mét kiÕn thøc vËt lÝ cô thÓ theo híng ph¸t triÓn ho¹t ®éng nhËn thøc tÝch cùc tù chñ cña HS, ngêi GV cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu bµi häc sao cho nh÷ng ho¹t ®éng mµ HS tham gia trong giê häc vµ nh÷ng hµnh ®éng mµ HS béc lé sau khi häc cã t¸c dông trong viÖc rÌn luyÖn n¨ng lùc t×m tßi vµ t duy khoa häc. Do ®ã c¬ së lÝ luËn cña viÖc nghiªn cøu x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn môc tiªu d¹y häc ®¸p øng yªu cÇu trªn lµ:
- VÊn ®Ò thiÕt lËp s¬ ®å tiÕn tr×nh nhËn thøc khoa häc ®èi víi tri thøc cÇn d¹y.
- VÊn ®Ò x¸c ®Þnh môc tiªu d¹y häc tri thøc cô thÓ.
- Tæ chøc t×nh huèng häc tËp trong d¹y häc.
- VÊn ®Ò ®Þnh híng kh¸i qu¸t ch¬ng tr×nh ho¸ hµnh ®éng nhËn thøc
tÝch cùc tù chñ cña HS.
- ThiÕt kÕ ph¬ng ¸n d¹y häc tõng ®¬n vÞ kiÕn thøc cô thÓ.
1.2 . C¬ së lý luËn cña ®Ò tµi
1.2.1. C¸c luËn ®iÓm khoa häc xuÊt ph¸t trong nghiªn cøu chiÕn lîc d¹y
häc ph¸t triÓn ho¹t ®éng t×m tßi s¸ng t¹o gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ t duy khoa häc cña häc sinh:
Môc tiªu d¹y häc c¸c m«n khoa häc ë nhµ trêng, ngoµi viÖc gióp cho HS cã ®îc mét sè kiÕn thøc cô thÓ nµo ®ã cßn mét viÖc quan träng h¬n lµ rÌn cho HS tiÒm lùc ®Ó khi ra trêng hä tiÕp tôc tù häc, cã kh¶ n¨ng nghiªn cøu, t×m tßi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ®a d¹ng cña ho¹t ®éng thùc tiÔn kh«ng ngõng ph¸t triÓn.
ViÖc qu¸n triÖt quan ®iÓm trªn ®©y vÒ môc tiªu d¹y häc, cïng víi viÖc qu¸n triÖt quan ®iÓm ho¹t ®éng vÒ b¶n chÊt d¹y vµ häc trªn quan ®iÓm hiÖn ®¹i cña ph¬ng ph¸p luËn khoa häc, GS - TS Ph¹m H÷u Tßng ®· ®a ra s¸u luËn ®iÓm c¬ b¶n vÒ vÊn ®Ò ho¹t ®éng d¹y häc lµm nÒn t¶ng cho viÖc nghiªn cøu: “ChiÕn lîc d¹y häc ph¸t triÓn ho¹t ®éng tù chñ chiÕm lÜnh tri thøc båi dìng t duy khoa häc vµ n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò”. S¸u luËn ®iÓm ®îc coi nh s¸u nguyªn t¾c chØ ®¹o ho¹t ®éng d¹y, cã néi dung nh sau:
* LuËn ®iÓm 1: VÒ vai trß quan träng cña sù d¹y lµ thùc hiÖn ®îc viÖc tæ chøc, kiÓm tra, ®Þnh híng h÷u hiÖu ho¹t ®éng häc.
Nãi chung, sù häc lµ sù thÝch øng cña ngêi häc víi nh÷ng t×nh huèng thÝch ®¸ng, ph¸t triÓn ë ngêi häc nh÷ng n¨ng lùc thÓ chÊt, tinh thÇn vµ nh©n c¸ch c¸ nh©n. Nãi riªng sù häc cã chÊt lîng cã tri thøc khoa häc míi nµo ®ã ph¶i lµ sù thÝch øng cña ngêi häc víi nh÷ng t×nh huèng häc tËp xøng ®¸ng. ChÝnh qu¸ tr×nh thÝch øng nµy lµm ho¹t ®éng cña ngêi x©y dùng nªn tri thøc míi víi tÝnh c¸ch lµ ph¬ng tiÖn tèi u gi¶i quyÕt t×nh huèng míi. §ång thêi ®ã lµ qu¸ tr×nh gãp phÇn lµm ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc nhËn thøc, thùc tiÔn vµ nh©n c¸ch cña ngêi häc.
* LuËn ®iÓm 2: VÒ sù cÇn thiÕt tæ chøc t×nh huèng vÊn ®Ò trong d¹y häc.Tri thøc khoa häc ®îc x©y dùng khi nhµ khoa häc cã ®éng c¬ gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò, t×m lêi gi¶i ®¸p cho mét c©u hái ®Æt ra mµ viÖc t×m lêi gi¶i ®¸p cho c©u hái ®ã chÝnh lµ ph¶i t×m tßi mét c¸i míi, chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc t¸i hiÖn, lÆp l¹i c¸c kiÕn thøc vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng quen thuéc s½n cã.Bëi vËy trong d¹y häc m«n khoa häc, GV cÇn tæ chøc ®îc nh÷ng t×nh huèng vÊn ®Ò. §ã lµ viÖc tæ chøc nh÷ng t×nh huèng trong ®ã xuÊt hiÖn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt mµ HS tù thÊy m×nh cã kh¶ n¨ng tham gia gi¶i quyÕt vµ do ®ã sÏ suy nghÜ ®a ra gi¶i quyÕt riªng cña m×nh, tù t×m tßi c¸ch gi¶i quyÕt thÝch hîp. ChÝnh trong ®iÒu kiÖn ®ã, víi sù gióp ®ì ®Þnh híng cña GV, HS sÏ x©y dùng ®îc cho m×nh nh÷ng tri thøc khoa häc s©u s¾c, v÷ng ch¾c vµ vËn dông ®îc, ®ång thêi qua qu¸ tr×nh ®ã n¨ng lùc trÝ tuÖ cña häc sinh sÏ ph¸t triÓn.
* LuËn ®iÓm 3: VÒ sù cÇn thiÕt, thiÕt lËp ®îc s¬ ®å biÓu ®¹t logic cña tiÕn tr×nh nhËn thøc khoa häc ®èi víi tri thøc cÇn d¹y.
NhËn thøc vÒ thùc tÕ kh¸ch quan (nhËn thøc mét t×nh huèng vËt lý) lµ biÓu ®¹t nã b»ng mét m« h×nh hîp thøc (mét m« h×nh cã hiÖu lùc). Qu¸ tr×nh nhËn thøc khoa häc thùc tÕ kh¸ch quan, xÐt cho cïng lµ mét qu¸ tr×nh vËn ®éng v« tËn cña viÖc x©y dùng m« h×nh, hîp thøc ho¸ m« h×nh vµ hoµn thiÖn m« h×nh. TiÕn tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, x©y dùng tri thøc vËt lý ®ã lµ tiÕn tr×nh “tõ ®Ò xuÊt vÊn ®Ò nghiªn cøu ®Õn suy ®o¸n gi¶i ph¸p, kh¶o s¸t lý thuyÕt/ thùc nghiÖm, råi xem xÐt ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÊp nhËn ®îc cña c¸c kÕt qu¶ t×m ®îc, trªn c¬ së vËn dông chóng ®Ó gi¶i thÝch/tiªn ®o¸n c¸c sù kiÖn vµ xem xÐt sù phï hîp gi÷a lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm” (chø kh«ng ph¶i chØ lµ theo con ®êng kinh nghiÖm c¶m tÝnh, trùc quan ghi nhËn quy n¹p chñ nghÜa). ViÖc vËn dông tri thøc míi vµo thùc tiÔn ®ång thêi còng lµ viÖc tiÕp tôc kiÓm tra ®Ó bæ sung ph¸t triÓn tri thøc khoa häc.
Bëi vËy trong d¹y häc, ho¹t ®éng nhËn thøc khoa häc cña HS cÇn ®îc ®Þnh híng phï hîp víi tiÕn tr×nh x©y dùng tri thøc nh thÕ. ViÖc nµy ®ßi hái sù ph©n tÝch s©u s¾c cÊu tróc néi dung tri thøc cÇn d¹y vµ x¸c lËp ®îc s¬ ®å: “Tõ t×nh huèng xuÊt ph¸t thÕ nµo, n¶y sinh vÊn ®Ò g×? T×m tßi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò v
