Luận văn Sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM MA THỊ PHƢƠNG THẢO SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM MA THỊ PHƢƠNG THẢO SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN Ngành: LL & PPDH bộ môn Lý luận Chính trị Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HOÀNG LAN THÁI NGUYÊN - 2020 LỜI CAM ĐOAN Luận văn tốt nghiệp của tôi được sự hướng dẫn của cô giáo TS. Nguyễn Thị Hoàng Lan, tôi đã hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình. Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi không trùng với bất kỳ công trình nghiên cứu nào của các tác giả khác, những số liệu trong luận văn là trung thực. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020 Tác giả Ma Thị Phƣơng Thảo i LỜI CẢM ƠN Để luận văn hoàn thành và được phép bảo vệ tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến: Cô giáo TS Nguyễn Thị Hoàng Lan - người đã dành nhiều thời gian quý báu để hướng dẫn, góp ý, chia sẻ giúp tôi có định hướng đúng trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Các nhà khoa học trong Hội đồng đánh giá luận văn đã có nhiều góp ý về mặt khoa học để tôi hoàn thiện luận văn được tốt hơn. Các thầy, cô giáo giảng dạy lớp cao học Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Lý luận chính trị - đã giúp tôi có nền tảng kiến thức để thực hiện luận văn. Trường THPT Bộc Bố, Trung tâm GDNN - GDTX huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình khảo sát và thực nghiệm làm luận văn. Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến những người thân, những người trong gia đình luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi, giúp tôi hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020 Tác giả Ma Thị Phƣơng Thảo ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii BẢNG DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ........................................................................ viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài ...................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 4 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4 5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 4 6. Đóng góp của đề tài ....................................................................................... 5 7. Kết cấu luận văn ............................................................................................ 6 PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................... 7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÌNH HUỐNG PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” TRONG CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 ................................ 7 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 7 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài có liên quan đến đề tài ................... 7 1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước có liên quan đến đề tài ................... 9 1.2. Dạy học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp luật” trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12 ....................................... 11 1.2.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học .......................... 11 1.2.2. Sự cần thiết của việc dạy học theo tình huống phần “Công dân với pháp luật” trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12 ............................... 18 iii 1.3. Lý luận về môn học Giáo dục công dân lớp 12 ở trường phổ thông ....... 25 1.3.1. Nội dung phần “Công dân với pháp luật” ở trường Trung học phổ thông ... 25 1.3.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh trường trung học phổ thông ............ 28 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 31 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN ....................................... 32 2.1. Thực trạng việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn .......................................................................................... 32 2.1.1. Khái quát về các trường Trung học phổ thông ở huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn .................................................................................................... 32 2.1.2. Những kết quả đạt được của việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ......................................................................................... 38 2.1.3. Những hạn chế của việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ........... 40 2.2. Đề xuất quy trình sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ................ 45 2.2.1. Các nguyên tắc cần đảm bảo khi sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn .................. 45 2.2.2. Quy trình thiết kế bài giảng ................................................................... 49 2.2.3. Quy trình thực hiện bài giảng................................................................ 51 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 60 iv Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM VÀ ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN ....................................... 61 3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm phương pháp tình huống trong dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ........... 61 3.1.1. Giả thuyết thực nghiệm ......................................................................... 61 3.1.2. Mục đích thực nghiệm .......................................................................... 62 3.1.3. Địa điểm và thời gian tiến hành thực nghiệm ....................................... 62 3.2. Các bước tiến hành và phân tích kết quả thực nghiệm ............................ 62 3.2.1. Các bước tiến hành thực nghiệm........................................................... 62 3.2.2. Phân tích kết quả thực nghiệm .............................................................. 85 3.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ..................................................................................... 92 3.3.1. Nhóm giải pháp đối với các nhà quản lý giáo dục ................................ 92 3.3.2. Nhóm giải pháp đối với đội ngũ giáo viên ............................................ 96 3.3.3. Nhóm giải pháp đối với học sinh ........................................................ 101 Kết luận chương 3 ......................................................................................... 105 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 106 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 108 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 110 v BẢNG DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Từ, ngữ đầy đủ 1 GDCD Giáo dục công dân 2 GDNN - GDTX Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên 3 GV Giáo viên 4 HS Học sinh 5 NXB Nhà xuất bản 6 THPT Trung học phổ thông vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô học sinh ở các trường THPT trên địa bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2014 - 2019 .................................... 33 Bảng 2.2. Cơ sở vật chất của các trường THPT huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn năm học 2019 - 2020 ...................................................... 34 Bảng 2.3. Kết quả học tập học kỳ I năm học 2019 - 2020 của học sinh khối 12 các trường THPT huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ............ 36 Bảng 2.4. Mức độ hứng thú của HS lớp 12 các trường THPT trên địa bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đối với việc học môn GDCD (trước quá trình thực nghiệm) ........................................... 39 Bảng 2.5. Mức độ hứng thú của HS lớp 12 các trường THPT trên địa bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đối với việc học môn GDCD (sau quá trình thực nghiệm) .............................................. 39 Bảng 2.6. Kết quả điều tra về mức độ sử dụng phương pháp tình huống và các phương pháp dạy học khác ................................................ 41 Bảng 2.7. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi dạy học theo tình huống môn GDCD chương trình lớp 12 .................................................. 42 Bảng 3.1. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THPT Bộc Bố ......................................... 85 Bảng 3.2. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD ở lớp thực nghiệm và đối chứng ở trung tâm GDNN - GDTX .............................................. 86 Bảng 3.3. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A1) và lớp đối chiếu (12A3) ở trường THPT Bộc Bố ........................................... 87 Bảng 3.4. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A2) và lớp đối chiếu (12A4) ở trường THPT Bộc Bố ........................................... 88 Bảng 3.5. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trung tâm GDNN - GDTX ............................................................ 89 Bảng 3.6. Thái độ của học sinh đối với giờ học dạy học theo phương pháp tình huống ............................................................................. 89 vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A1) và lớp đối chiếu (12A3) ở trường THPT Bộc Bố ................................ 87 Biểu đồ 3.2. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A2) và lớp đối chiếu (12A4) ở trường THPT Bộc Bố ................................ 88 viii