Luận văn Tiền và tình trong tiểu thuyết Hônôrê Đơban - Dắc

1 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH VUÕ THÒ XOAN Chuyeân ngaønh : Vaên hoïc nöôùc ngoaøi Maõ soá : 60 22 30 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ VAÊN HOÏC Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc : PGS. LÖÔNG DUY TRUNG Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2007 2 MỞ ĐẦU 1. Lí do choïn ñeà taøi Noùi ñeán neàn vaên hoïc Phaùp nöûa ñaàu theá kæ XIX, ngöôøi ñoïc chuùng ta khoâng theå khoâng nhaéc ñeán Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc, baäc thaày cuûa chuû nghóa hieän thöïc. Tuy khoâng ñoaït giaûi Nobel vaø chöa moät laàn vöôït quaù hai laù phieáu bình baàu vaøo vieän haøn laâm vaên hoïc Phaùp, nhöng neàn vaên hoïc nhaân loaïi khoâng theå phuû nhaän taøi naêng cuûa oâng. Khi Ban- dace xuaát hieän treân vaên ñaøn, nhieàu ngoâi sao cuûa theá kæ ñang ñoä toaû saùng röïc rôõ: Sau Xcoât, Satoâbriaêng laø Bairôn, Huygoâ, Muyxeâ,Vinhi, Xtaêngñan… Theá nhöng söï nghieäp ñoà soä cuûa nhaø vaên, keå caû ôû nhöõng chaëng ñöôøng khoù khaên traéc trôû cuûa noù, laïi chöùa ñöïng trong mình moät söï toång keát caû moät thôøi kì ñaõ qua vaø heù môû ra moät vieãn caûnh môùi cuûa vaên hoïc thôøi aáy. Maø cho ñeán ngaøy nay, khi baøn veà vaán ñeà cuûa tieåu thuyeát, chuùng ta vaãn phaûi laáy Ban- daéc laøm moác ñeå ñoái chieáu vaø laøm chuaån möïc. Taùc phaåm cuûa Ban - daùêc phaûn aùnh chaân thöïc xaõ hoäi Phaùp theá kæ XIX. Baèng oùc phaùn ñoùan nhaïy beùn vaø quan saùt tæ mæ, oâng veõ ra tröôùc maét ngöôøi ñoïc moät caùch toaøn dieän veà xaõ hoäi tö baûn, ñoàng thôiø laøm soáng laïi caû moät giai ñoaïn lòch söû nöôùc Phaùp vôùi nhieàu bieán thieân cuûa thôøi ñaïi. Trong haàu heát caùc tieåu thuyeát cuûa mình, oâng ñaõ coâng kích toaøn boä giai caáp tö saûn, moät giai caáp môùi phaát leân sau caùch maïng 1789. Chuùng ñang chi phoái xaõ hoäi bôûi caùi loái laøm aên chuïp giaät vaø cô hoäi. Nhöõng gaõ tö saûn xuaát hieän vôùi ñaày ñuû nhöõng thoùi hö taät xaáu nhö haùm danh lôïi, buûn xæn, keo kieät, tính toaùn möu moâ xaûo traù. Taát caû ñeàu laàn löôït xuaát hieän treân saân khaáu Taán Troø Ñôøi . 3 Trong khi ñi vaøo phaûn aùnh thöïc traïng cuoäc soáng, oâng ñaõ phaùt hieän ra maâu thuaãn giöõa caùc giai caáp trong xaõ hoäi Phaùp luùc baáy giôø: Giöõa giai caáp tö saûn vaø voâ saûn; tö saûn vaø quùi toäc; voâ saûn vaø quyù toäc. Caùi ñoäng cô thoâi thuùc vaø laøm cho maâu thuaãn aáy trôû neân gay gaét khoâng gì khaùc chính laø ñoàng tieàn. Noù trôû thaønh maáu choát cuûa caùc moái quan heä xaõ hoäi. Song khoâng phaûi ñôïi ñeán khi chuû nghóa tö baûn ra ñôøi, maø coù theå noùi ngay töø khi xaõ hoäi xuaát hieän cheá ñoä tö höõu (Chieám Höõu Noâ Leä, Phong Kieán ) vaán ñeà ñoàng tieàn ñaõ trôû neân quan troïng. Nhöng noù thöïc söï bieán töôùng vaø ñöôïc toân thôø nhö laø thöôùc ño cuûa moïi giaù trò, từ khi neàn kinh teá thò tröôøng caïnh tranh khoác lieät cuûa xaõ hoäi tö baûn ra ñôøi. Ñoàng tieàn khoâng phaán khoâng son aáy ñaõ chi phoái moïi hoïat ñoäng cuûa con ngöôøi ñöông thôøi. Nhö vaäy, khi ñi vaøo nghieân cöùu xaõ hoäi tö saûn Phaùp, Ban- daéc ñaõ khoâng queân xem xeùt tính hai maët cuûa ñoàng tieàn trong cuoäc soáng. Ñaëc bieät laø maët traùi cuûa ñoàng tieàn vôùi moái quan heä giöõa Tieàn vaø Tình trong xaõ hoäi tö baûn. Coù theå noùi ñaây laø moät chuû ñeà cô baûn trong raát nhieàu vaán ñeà khaùc maø oâng ñaõ phaûn aùnh ôû nhöõng saùng taùc cuûa mình. Moät trong nhöõng coâng trình ñoà soä theå hieän roõ ñeà taøi naøy, ñoàng thôøi ñöa teân tuoåi cuûa oâng vang doäi boán bieån, ñeán vôùi ngöôøi ñoïc ñoù chính laø boä tieåu thuyeát “Taán Troø Ñôøi”. Nhaø nghieân cöùu Ñoã Ñöùc Duïc trong khi ñaùnh giaù veà taùc phaåm “Vôõ Moäng” cho raèng: (“Taán Troø Ñôøi” laø moät ñænh cao veà tieåu thuyeát hieän thöïc cuûa Ban- daéc). Noù ñöôïc ví nhö “Toaø nhaø thôø” ñoà soä tieâu bieåu cho tinh thaàn caû moät thôøi kyø lòch söû nöôùc Phaùp töø 1815- 1848). [13,tr.1] Ngaøy nay, khi laàn giôû nhöõng cuoán tieåu thuyeát trong boä “Taán Troø Ñôøi” cuûa Ban-daéc, chuùng ta boãng nhaän ra taán haøi kòch Ban- daéc xaây döïng thöïc söï 4 laø taán haøi kòch nhaân gian, laø taám göông trung thöïc phaûn chieáu roõ nhöõng goùc caïnh cuûa cuoäc soáng. Vaø noù ñöôïc xem nhö laø moät phoøng trieån laõm roäng lôùn, bao goàm nhöõng böùc tranh coù baûng maøu ña daïng vaø ñoäc ñaùo veà nhöõng hoïat ñoäng cuûa xaõ hoäi. Boä haøi kòch nhaân gian naøy xuaát hieän ñuû moïi hình töôïng, töø taàng lôùp thaáp ñeán vò chuùa teå quyeàn löïc vôùi taát caû thoùi hö taät xaáu. Chuùng laàn löôït böôùc leân saøn dieãn phoâ baøy nhöõng duïc voïng cuûa mình. Ngöôøi ta khoâng khoûi kinh ngaïc veà möùc ñoä hoaønh traùng, veà nhöõng caûnh ñôøi. ÔÛ ñoù, nhöõng duïc voïng soáng quaán quyùt, lan toaû nhö moät thöïc theå höõu cô vöøa quaùi ñaûn vöøa vaên minh, maø ngöôøi ñoïc tröôùc nay thöôøng môùi chæ caûm nhaän ñôn leû. Chuùng ta baét gaëp raát nhieàu lôøi bình veà boä taán troø ñôøi. Heát thaûy ñeàu noùi tôùi vaán ñeà ñoàng tieàn vôùi söï ngoi leân cuûa nhöõng gaõ tö saûn haõnh tieán vaø nhöõng con ngöôøi ñau khoå vì möu sinh. Ñoàng tieàn ñaõ trôû thaønh chuû ñeà khoâng theå thieáu khi ngöôøi ta nghieân cöùu veà Ban- daéc. Ñaëc bieät laø moái quan heä cuõng nhö söùc maïnh huyû dieät cuûa ñoàng tieàn ñoái vôùi tình caûm con ngöôøi. Söï thaéng theá giöõa giaù trò vaät chaát ñoái vôùi giaù trò tinh thaàn trong xaõ hoäi kim tieàn laø moät vaán ñeà coù theå baøn luaän tieáp vaø thoâi thuùc chuùng toâi choïn ñeà taøi “Tieàn vaø Tình trong moät soá tieåu thuyeát cuûa nhaø vaên Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc ( Ñaïi taù Sabe, Ô-gieâ-ni Graêng –ñeâ, Laõo Goârioâ,Vôõ moäng, Goáp - Xeách, Noâng daân )”. Vôùi chuyeân luaän naøy, chuùng toâi muoán “oân coá tri taân” ñeå thaáy roõ hôn vaán ñeà ñoàng tieàn trong xaõ hoäi tö baûn Phaùp nöûa ñaàu theá kyû XIX, maø Ban- daéc ñaõ ñöa ra trong boä Taán Troø Ñôøi. Qua ñoù, chuùng toâi coù caùi nhìn xaùc thöïc veà ma löïc cuûa ñoàng tieàn ñoái vôùi ñôøi soáng tình caûm cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi ngaøy nay nhö theá naøo? Ñaëc bieät laø ôû Vieät Nam, khi neàn kinh teá hoäi nhaäp theá giôùi, cô cheá thò tröôøng xuaát hieän ñaõ ñaåy vai troø cuûa ñoàng tieàn leân 5 vò trí haøng ñaàu vaø khieán con ngöôøi quan taâm tôùi noù hôn bao giôø heát. Ñieàu ñoù ñaõ ñem laïi nhöõng ñieàu tích cöïc. Nhöng beân caïnh ñoù, xaõ hoäi laïi naûy sinh raát nhieàu vaán ñeà tieâu cöïc, aûnh höôûng ñeán truyeàn thoáng ñaïo lí cuûa daân toäc. Trong khi ñoàng tieàn laøm cho xaõ hoäi giaøu coù, cuoäc soáng vaät chaát cuûa con ngöôøi ñöôïc baûo ñaûm, thì ñôøi soáng tinh thaàn lại bò ñe doïa, neàn taûng ñaïo ñöùc xaõ hoäi daàn suy ñoài. Nhöõng dieãn bieán trong xaõ hoäi aáy ñaõ theå hieän roõ tính hai maët cuûa ñoàng tieàn maø Ban- daéc laø ngöôøi thaáy roõ maët traùi cuaû noù. Do ñoù, chuùng toâi ñi vaøo tìm hieåu vaán ñeà naøy qua moät soá taùc phaåm cuûa oâng, vôùi mong muoán ñöôïc chia seû nhöõng suy nghó cuûa mình veà vaán ñeà ñoàng tieàn ôû nöôùc ta ngaøy nay. 2. Muïc ñích nghieân cöùu Töø vieäc nghieân cöùu ñeà taøi “Tieàn vaø Tình trong tieåu thuyeát cuûa Ban- daéc”, chuùng toâi hieåu ñöôïc ma löïc cuûa ñoàng tieàn trong ñôøi soáng tình caûm con ngöôøi, cuï theå höôùng ñeán caùc muïc tieâu sau: - Xaùc ñònh roõ vai troø cuûa ñoàng tieàn ñoái vôùi tình caûm trong nhöõng taùc phaåm: Ñaïi taù Sabe, Ôgieâni Graêngñeâ, laõo Goârioâ, Vôõ Moäng, Goáb-Xeách, Noâng Daân. - Phôi baøy baûn chaát xaõ hoäi tö baûn cuøng vôùi quy luaät phaùt trieån cuûa neàn kinh teá thò tröôøng vaø quyeàn naêng của ñoàng tieàn laøm tha hoaù löông taâm con ngöôøi. – Neâu roõ thuû phaùp ngheä thuaät maø Ban- daéc vaän duïng ñeå xaây döïng coát truyeän, maø qua ñoù vaán ñeà ñoàng tieàn vaø tình ngöôøi ñöôïc phôi baøy. 3. Lòch söû vaán ñeà 6 Khi tìm hieåu veà Hoânoâreâ Ñôø Ban- daéc, giôùi nghieân cöùu, pheâ bình vaên hoïc ôû Phaùp vaø caùc nöôùc khaùc ñaõ ñöùng ôû nhöõng goùc ñoä rieâng ñeå ñaùnh giaù veà taùc giaû. Coù ngöôøi cho raèng Hoânoâreâ Ñôø Ban- daéc laø moät nhaø vaên thieân taøi, hay Ban- daéc chæ ñôn thuaàn laø nhaø vaên vieát truyeän ñeå traû nôï - ñöùa con hö cuûa giai caáp tö saûn. Nhöng noåi baät hôn vaãn laø caùi teân maø AÊng –ghen nhaän ñònh veà taøi naêng cuûa oâng: ñoù laø Hoânoâreâ Ñôø Ban- daéc, baäc thaày cuûa chuû nghóa hieän thöïc. ÔÛ Phaùp, queâ höông cuûa Ban- daéc, khi oâng môùi vieát baøi töïa cho boä “Taán Troø Ñôøi”, moät soá nhaø pheâ bình ñaày aùc yù vaø caêm gheùt ra maët nhö Xanhtô Bôv - ngöôøi coù uy theá cuûa theá kyû XIX thöøa nhaän: “Moãi nhaø pheâ bình öa saên moät loaøi thuù rieâng, ñeå xoâng vaøo maø baêm vaèm. Vôùi toâi, ñoù laø Ban- daéc”[30,tr.294]. Tôø baùo Fi- ga- roâ töøng caàu nguyeän cho Ban- daéc “caùi ñaàu oùc ñaõ moøn, caùi trí töôûng töôïng ñaõ caïn, caùi buùt phaùp khoâng ra hoàn buùt phaùp cheát ñi cho roài”[30,tr.296]. Caùc nhaø thô danh tieáng ñöông thôøi nhö “La- mac- tin thì ngaïc nhieân,Vi- nhi thì khinh thò, Muyùt- xeâ thì gieãu côït”.[30,tr.3] Noùi chung, khi vöøa xuaát hieän treân vaên ñaøn, caùc taùc phaåm cuûa oâng khoâng ñöôïc ñoùn chaøo. Vì theo caùc nhaø vaên laõng maïn thì vaên cuûa oâng thoâ laäu, dung tuïc. Ñöông thôøi, Ban- daéc chæ nhaän ñöôïc söï ñoàng tình cuûa: Vich- to Huy- goâ, Giooùc- giô- Xaêng, Hen- rich Hainô. Môû ñaàu cho vieäc nghieân cöùu veà Ban- daéc sau khi oâng qua ñôøi ñaõ taùm naêm, nhaø pheâ bình, nhaø trieát hoïc thöïc chöùng Hipoâlít-Ten nghieân cöùu Ban- daéc moät caùch khaùch quan. OÂng ñaõ ñaùnh giaù cao tính saùng taïo cuûa Ban- daéc, nhöng laïi cho raèng: Caùi maø Ban- daéc phaûn aùnh chaân thöïc xaõ hoäi ñoù “thieáu chaát cao quyù thöïc söï, khoâng naém baét nhöõng ñieàu teá nhò”[30,tr.5]. Coøn Guy- 7 xta-vô Laêng- Xoâng trong “Lòch söû vaên hoïc Phaùp” ñaùnh giaù cao söùc saùng taïo maõnh lieät cuûa Ban- daéc “Moät taøi naêng löïc löôõng vaø taàm thöôøng”[30,tr.297]. Nhaø nghieân cöùu cho raèng Ban- daéc ñaõ vaïch ra söï baån thæu, mieâu taû söï thaät, khía caïnh xaáu cuûa xaõ hoäi, vôùi ñeà taøi laø nhöõng aâm möu aùm muoäi, vôùi nhaân vaät chính laø nhöõng keû tham lam, laøm noâ leä cho duïc voïng thaáp heøn. Ngöôïc laïi, caùc nhaø saùng laäp Chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laïi cöïc kyø traân troïng nhöõng gì maø Ban– daéc ñaõ coáng hieán. Trong böùc thö noåi tieáng göûi nöõ vaên só Ha-kô-nex, AÊng- ghen noùi oâng ñaõ hoïc taäp ñöôïc ôû Ban- daéc “nhieàu hôn laø trong taát caû caùc saùch cuûa caùc nhaø söû gia, caùc nhaø kinh teá hoïc, caùc nhaø thoáng keâ chuyeân nghieäp thôøi ñoù goäp laïi” [11,tr.3]. Trong boä Tö baûn, Maùc ñaõ vieän daãn nhaân vaät Goáp- xeách vaø taùc phaåm “Noâng daân” cuûa Ban- daéc. Vaø theo Poân- La - pac- gô, Maùc khaâm phuïc Ban- daéc ñeán möùc muoán sau khi hoaøn thaønh coâng trình nghieân cöùu kinh teá khoa hoïc seõ vieát moät taùc phaåm nghieân cöùu veà boä “Taán Troø Ñôøi”. Coøn Gooùc- ki coi “Ban- daéc laø moät ñeà taøi voâ taän vaø treân söùc mình”. Theo Gooùc- ki “chieàu roäng cuûa taàm maét, söï taùo baïo cuûa tö töôûng, tính chích xaùc cuûa ngoân töø vaø nhöõng ñieàu tieân ñoaùn veà töông lai maø trong ñoù coù nhieàu ñieàu ngaøy nay ñaõ ñöôïc xaùc nhaän khieán Ban- daéc trôû thaønh moät trong nhöõng ngöôøi thaày vó ñaïi nhaát cuûa nhaân loaïi”. Gaàn ñaây, söï quan taâm tôùi boä “Taán Troø Ñôøi” ngaøy caøng giuùp chuùng ta hieåu hôn veà con ngöôøi vaø taùc phaåm cuûa Ban- daéc. Ñaàu naêm 1963, Roâ-gieâ Pi-e-roâ, ngöôøi taäp hôïp, saép xeáp vaø chuù thích toång hôïp thö töø môùi xuaát baûn cuûa Ban- daéc cho raèng: “Ban- daéc laø ngöôøi ñöôïc nghieân cöùu nhieàu nhaát”. Nhaân kyû nieäm 100 naêm ngaøy maát cuûa oâng, caùc nhaø baùc hoïc, giaùo sö, vieän só 8 haøn laâm vieát veà cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp cuûa oâng raát nhieàu. Nhöng nhaän xeùt chung Taán Troø Ñôøi laø xem noù nhö moät “huyeàn thoaïi” cuûa vaøng. Pi-e Baùc-beâ-rix trong cuoán: “Ban- daéc vaø neàn daân chuû”, cho raèng “baûn chaát vaø söï vaän ñoäng cuûa caùi xaõ hoäi aáy haõy coøn laø xaõ hoäi cuûa chuùng toâi”[30,tr.304]. Vaø Pi-e A-bra-ham thì traân troïng “caùm ôn Ban- daéc, ngöôøi ñaàu tieân ôû Phaùp ñaõ xaùc ñònh ñöôïc vôùi nhieàu chi tieát cöïc kyø chính xaùc, vôùi söï minh maãn cöïc kyø saéc saûo, caên beänh chuùng ta vaãn ñang ñau bôûi vì boä maùy xaõ hoäi, ñaëc bieät laø boä maùy tieàn taøi khoâng heà thay ñoåi ôû Phaùp töø thôøi kì Ban- daéc ñeán ngaøy nay”[30,tr.304]. Rieâng ôû Vieät Nam, tieåu thuyeát Ban-daéc khoâng coøn xa laï ñoái vôùi ñoäc giaû Vieät Nam. Ngay töø nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kæ XIX, qua baûn dòch cuoán “Mieáng Da Löøa” cuûa Nguyeãn Vaên Vónh naêm 1917, noù ñaõ ñöôïc nhieàu theá heä nhaø vaên quan taâm tìm ñoïc vaø yeâu quí taøi saûn voâ giaù naøy. Minh chöùng cho ñieàu ñoù laø vieäc xuaát hieän ôû Vieät Nam boä saùch Taán Troø Ñôøi ñoà soä cuûa Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc. Noù goàm 16 taäp hôn 7000 trang saùch khoå 14,5x22cm ñöôïc in taïi nhaø xuaát baûn theá giôùi. Laàn ñaàu tieân ôû nöôùc ta, Ban- daéc ñöôïc giôùi thieäu ñaày ñuû nhaát qua baûn dòch sang tieáng Vieät. Boä Taán Troø Ñôøi nguyeân baûn tieáng Phaùp goàm 10540 trang, trong ñoù 4838 trang( 29 taùc phaåm ) ñöôïc dòch nguyeân vaên sang tieáng vieät. Ñaây laø moät “ Coâng trình theá kyû”. Bôûi noù ñöôïc thöïc hieän qua nhieàu naêm vaø ñöôïc in noái tieáp trong 3 naêm,1919 ñeán 1921, goàm caùc nhaø nghieân cöùu vaên hoïc Phaùp: Ñaëng Anh Ñaøo, Ñaëng Thò Haïnh, Ñoã Ñöùc Hieåu, Leâ Hoàng Saâm, Phuøng Vaên Töûu. Tieåu thuyeát cuûa Ban- daéc coøn ñöôïc ñöa vaøo chöông trình phoå thoâng taùc phaåm Laõo Goârioâ vôùi 9 ñoaïn trích “Ñaùm tang laõo Goârio”. Vaø ñaùnh giaù veà taùc phaåm cuûa oâng coù raát nhieàu coâng trình nghieân cöùu. 3.1. Nhöõng baøi nghieân cöùu vaø giôùi thieäu treân saùch Ñoã Ñöùc Duïc, ngöôøi ñaõ dòch nhieàu taùc phaåm cuûa Ban- daéc. Trong cuoán “Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc, moät baäc thaày cuûa chuû nghóa hieän thöïc”, oâng ñaõ nhaän xeùt: Ban- daéc ñaõ phaûn aùnh moät ñeà taøi raát quan troïng, ñoù laø tìm ra nguyeân lyù laøm giaøu cuûa nhöõng teân tö saûn, nhöõng con ngöôøi saün saøng ñaïp ñoå chöôùng ngaïi vaät tröôùc maét ñeå chaïy theo ñoàng tieàn”. Ñieàu naøy coøn ñöôïc noùi tôùi trong cuoán “Vaên hoïc Phöông Taây theá kyû XIX”. Caùc taùc giaû Hoaøng Nhaân, Nguyeãn Ngoïc Ban ñaõ chæ ra chuû ñeà chính trong boä Taán Troø ñôøi laø chaân dung thöïc cuûa xaõ hoäi tö baûn. Töø choã tìm hieåu nhöõng nhaân vaät ñieån hình, ñi ñeán phaân tích vai troø cuûa ñoàng tieàn trong cuoäc soáng taâm linh cuûa con ngöôøi ôû ba taùc phaåm (Ôgieâni Graêngñeâ, AÛo moäng tieâu tan, Laõo Goârioâ). Trong “Giaùo trình Vaên hoïc Phöông Taây theá kyû XIX”, taùc giaû Hoaøng Nhaân moät laàn nöõa tìm hieåu buùt phaùp ngheä thuaät xaây döïng truyeän. Ñoù laø ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät ñieån hình haùm lôïi queân tình. Qua ñoù laøm roõ quaù trình laøm giaøu cuûa giai caáp tö saûn sau caùch maïng. Haäu quaû laø haøng loaït taán bi kòch gia ñình xaûy ra bôûi söï löøa doái cuûa con ngöôøi trong tình caûm. Nguyeân nhaân xuaát phaùt töø ñoàng tieàn. Nhö vaäy, vaán ñeà ñoàng tieàn laø sôïi chæ ñoû xuyeân suoát caùc taùc phaåm cuûa Ban- daéc. Boä saùch “Vaên hoïc phöông taây”, trong phaàn vieát veà taùc phaåm Ban-daéc, Ñaëng Anh Ñaøo ñeà caäp tôùi nhaân vaät Ôgieâni vôùi töïa ñeà “Ôgieâni ngoaïi leä vaø ñieån hình ñoä leäch thôøi gian vaø nhòp ñoä keå chuyeän”. Baø cho raèng Ôgieâni laø moät ngoaïi leä kyø khoâi. Coâ laø vò thieân söù coù taâm hoàn cao thöôïng, ñi ngöôïc laïi 10 vôùi quy luaät cuûa xaõ hoäi tö baûn luùc baáy giôø. Coâ khoâng coi troïng ñoàng tieàn. Nhöng cuoái cuoäc ñôøi Ôgieâni laïi laø moät coâ gaùi gioáng cha mình, soáng tính toaùn vaø tích luõy vaøng. Nhö vaäy ñoàng tieàn trong xaõ hoäi tö baûn ít nhieàu cuõng ngaám ngaàm aûnh höôûng tôùi tính caùch cuûa naøng Ôgieâni. Taùc giaû khoâng chæ noùi veà nhaân vaät maø coøn noùi ñeán nhöõng duïc voïng cuûa nhöõng gaõ tö saûn haõnh tieán trong “Vôõ moäng” vaø “Nhöõng ngöôøi noâng daân”. Beân caïnh ñoù, trong cuoán “Ban-daéc vaø cuoäc saên tìm nhaân vaät chính dieän trong Taán Troø Ñôøi’, baø coøn ñi tìm nhaân vaät chính dieän- ñaïi dieän cho caùi thieän, löông taâm vaø nghóa tình cao ñeïp cuûa con ngöôøi. Trong khi ñoù, ôû cuoán “Caùc taùc giaû lôùn cuûa vaên hoïc Phaùp theá kyû XIX”, taùc giaû Thaùi Thu Lan tìm hieåu cuoäc ñôøi vaø theá giôùi ngheä thuaät cuûa Ban- daéc, ñoàng thôøi phaân tích taùc phaåm Ôgieâni Graêngñeâ ñeå thaáy ñöôïc söï suy ñoài ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi do ñoàng tieàn daãn loái. Cuøng moät chuû ñeà tìm hieåu veà söï baêng hoaïi tình caûm con ngöôøi do ñoàng tieàn mang laïi, taùc giaû Huy Baéc trong cuoán “Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc, laõo Goârioâ”, noùi tôùi bi kòch cuûa ngöôøi boá. Nguyeân nhaân do ñoàng tieàn laøm xoùi moøn löông taâm, coù haønh ñoäng boäi baïc cuûa nhöõng ñöùa con gaùi maø laõo ñaõ yeâu thöông heát möïc ngaøy naøo. Cuoán “Caùi kyø aûo trong taùc phaåm Ban- daéc” cuûa Leâ Nguyeân Caån thì cho raèng tieåu thuyeát Ban- daéc theå hieän chuû ñeà ñoàng tieàn vaïn naêng . Ngoaøi ra trong “Töø ñieån vaên hoïc”, “Sô löôïc vaên hoïc Phaùp theá kyû XIX” cuõng nhaéc ñeán Ban- daéc vôùi cöông vò laø moät nhaø tö töôûng lôùn cuûa vaên hoïc hieän thöïc. 3.2. Nhöõng baøi vieát treân baùo Ñoù laø nhöõng baøi giôùi thieäu veà taùc giaû, taùc phaåm hay coøn baøn veà caáu truùc, quan nieäm ñam meâ, tö töôûng taùc phaåm mang tính hieän thöïc, buùt phaùp 11 ngheä thuaät xaây döïng truyeän … hay nhöõng baøi vieát taûn maïn khaùc vôùi caûm nhaän veà Ban- daéc . Nhöng ôû ñaây, chuùng toâi chæ noùi ñeán nhöõng baøi vieát lieân quan ñeán vaán ñeà ñoàng tieàn. Ñaàu tieân laø taùc giaû Ñoã Ñöùc Duïc.Vôùi ñeà taøi: “Hoânoâreâ Ñô Ban- daéc vaø chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn”, oâng ñaõ giôùi thieäu phong caùch saùng taùc theo khuynh höôùng chuû nghóa hieän thöïc cuûa Ban- daéc. ÔÛ maët naøo ñoù, Ñoã Ñöùc Duïc ñaõ ñeà caäp tôùi vaán ñeà maø coù theå noùi ñaõ trôû thaønh chuû ñeà trong tieåu thuyeát Ban- daéc. Ñoù laø moái quan heä giöõa tieàn vaø tình vôùi loái traû tieàn ngay, coù tieàn thì coù tình luoân luoân ñi ñoâi vôùi nhau. Bieän phaùp ngheä thuaät ñieån hình hoaù ñaõ theå hieän moät caùch coù hieäu quaû moái quan heä ñoù. Coøn trong baøi vieát: “Tieåu thuyeát hieän thöïc pheâ phaùn phöông taây theá kyû XIX”, taùc giaû baøn luaän veà traøo löu vaên hoïc hieän thöïc pheâ phaùn treân theá giôùi ôû Anh, Nga vaø Phaùp. OÂng cho raèng thaønh töïu lôùn nhaát cuûa tö töôûng hieän thöïc pheâ phaùn Phöông Taây theá kyû XIX laø ôû choã noù ñaõ vaïch traàn nhöõng tieâu cöïc cuûa giôùi quyù toäc vaø tö saûn. Nhaát laø baøi vieát ñaõ neâu leân ñöôïc caùi ñoäng löïc chuû yeáu, duy nhaát chi phoái xaõ hoäi tö saûn khoâng gì khaùc laø ñoàng tieàn. Noù xeù toaïc löông taâm con ngöôøi, laøm bieán töôùng moïi tình caûm cao quyù: tình cha con, vôï choàng, anh em, beø baïn … (Ôgieâni Giaêng Ñeâ, laõo Goârioâ cuûa Ban- daéc, thôøi gian khoå cuûa Ñich-Ken …) hay noù coøn luõng ñoaïn moïi toå chöùc, thieát cheá chính trò, xaõ hoäi. Noù laøm suy thoaùi töø boä maùy nhaø nöôùc, cô quan luaät phaùp cho ñeán toân giaùo, ñaïo ñöùc, hoân nhaân, gia ñình vaø caû giaùo duïc, vaên hoaù, ngheä thuaät, baùo chí, xuaát baûn …v…v. Ban-daéc ñöôïc noùi ñeán nhö moät ñaïi dieän tieâu bieåu cho doøng vaên hoïc hieän thöïc pheâ phaùn Phaùp. 12 Taùc giaû Ñinh Thò Reo “Moät soá quan nieäm veà ñam meâ trong vaên hoïc Phaùp töø thôøi trung coå ñeán Ban- daéc” ñi vaøo tìm hieåu maët traùi cuûa ñam meâ trong moät soá saùng taùc cuûa Ban- daéc ôû giai ñoaïn ñaàu nhöõng naêm 30 theá kyû XIX. Sau khi ñaõ ñieåm qua caùc thôøi kyø Coå - Trung - Caän ñaïi vôùi caùc taùc giaû tieâu bieåu nhö (Ñoát- toâi- eùp -ki, Moâlie v.v…). Baø cho raèng Ban- daéc coù söï keá thöøa khaùc bieät. Caùc nhaân vaät cuûa oâng bò côn loác tham voïng cuûa thôøi ñaïi cuoán huùt vaøo moät cuoäc ñaáu tranh khuûng khieáp nhaát