Môi trường - Chương 8: Loại thải độc chất

LOAẽI THAÛI ẹOÄC CHAÁT Chửụng 8 TS. Leõ Quoỏc Tuaỏn Khoa Moõi trửụứng vaứ Taứi nguyeõn ẹaùi hoùc Noõng Laõm Tp.HCM Giụựi thieọu 9Khaỷ naờng loaùi thaỷi ủoọc chaỏt laứ thuoọc tớnh soỏng coứn cuỷa sinh vaọt 9Quaự trỡnh loaùi thaỷi ủoọc chaỏt phửực taùp tuứy vaứo caỏu truực phửực taùp cuỷa cụ theồ sinh vaọt zSinh vaọt coự caỏu truực ủụn giaỷn thỡ quaự trỡnh loaùi thaỷi ủoọc chaỏt caứng ủụn giaỷn vaứ ngửụùc laùi 9 Sửù thaồm thaỏu thuù ủoọng laứ moọt cụ cheỏ chuỷ yeỏu cuỷa quaự trỡnh loaùi thaỷi ủoọc chaỏt Moỏi tửụng quan giửừa quaự trỡnh loaùi thaỷi ủoọc chaỏt vaứ caỏu truực cụ theồ sinh vaọt 9Kớch thửụực cụ theồ: kớch thửụực cụ theồ sinh vaọt taờng laứm taờng khoaỷng caựch tieỏp caọn caực maứng beõn trong cuỷa ủoọc chaỏt 9Tổ leọ dieọn tớch beà maởt vaứ troùng lửụùng cụ theồ: Taờng kớch thửụực cụ theồ ủoàng nghúa vụựi giaỷm tổ leọ dieọn tớch beà maởt vaứ troùng lửụùng cụ theồ, do ủoự: zLaứm giaỷm dieọn tớch beà maởt maứng ủeồ thaồm thaỏu ủoọc chaỏt zTaờng thụứi gian lửu laùi cuỷa ủoọc chaỏt trong cụ theồ Moỏi tửụng quan giửừa quaự trỡnh loaùi thaỷi ủoọc chaỏt vaứ caỏu truực cụ theồ sinh vaọt 9Caỏu thaứnh cụ theồ: Cụ theồ caứng phửực taùp thỡ caứng taờng caực caỏu thaứnh beõn trong, taờng dieọn tớch maứng cuỷa caực baứo quan, cho neõn taờng khaỷ naờng loaùi thaỷi ủoọc chaỏt 9Haứm lửụùng lipid: Haứm lửụùng lipid trong cụ theồ taờng seừ laứm taờng thụứi gian lửu ủoọc chaỏt Moỏi tửụng quan giửừa quaự trỡnh loaùi thaỷi ủoọc chaỏt vaứ caỏu truực cụ theồ sinh vaọt 9Ngaờn caựch vụựi moõi trửụứng: ẹeồ toàn taùi, cụ theồ luoõn coự caực vaựch ngaờn nhaốm baỷo veọ cụ theồ khoỷi caực taực ủoọng cuỷa moõi trửụứng 9Sửù phaựt trieồn cuỷa caực loaùi maứng vaứ caực cụ quan ủaởc bieọt giuựp cụ theồ sinh vaọt deó daứng loaùi thaỷi ủoọc chaỏt Caực con ủửụứng loaùi thaỷi ủoọc chaỏt ra khoỷi cụ theồ 9Gan: Laứ nụi tieỏp nhaọn ủoọc chaỏt tửứ maựu, chuyeồn hoựa sinh hoùc ủoọc chaỏt (giaỷm ủoọc vaứ taùo caực daón xuaỏt phaõn cửùc), roài chuyeồn qua maọt 9Thaọn: Tieỏp nhaọn ủoọc chaỏt vaứ chaỏt thaỷi tửứ maựu qua moọt quaự trỡnh loùc, roài thaỷi ra theo ủửụứng tieồu tieọn 9Phoồi: Caực loaùi maứng trong heọ thoỏng hoõ haỏp loaùi thaỷi caực ủoọc chaỏt bay hụi vaứo trong khoõng khớ Moọt soỏ con ủửụứng khaực coự theồ loaùi thaỷi ủoọc chaỏt ra khoỷi cụ theồ 9Da: Phuỷ khaộp beà maởt cụ theồ, loaùi thaỷi caực hụùp chaỏt hửừu cụ bay hụi 9Moà hoõi: Loaùi thaỷi caực ủoọc chaỏt hoứa tan trong nửụực 9 Sửừa: Sửừa meù coự nhieàu lipid vaứ lipoprotein, deó daứng loaùi thaỷi caực ủoọc chaỏt hoứa tan trong nửụực vaứ trong chaỏt beựo 9Toực: Sửù phaựt trieồn cuỷa toực giuựp loaùi thaỷi caực ủoọc chaỏt ra khoỷi cụ theồ. Caực ủoọc chaỏt nhử Thuỷy ngaõn, chaỏt gaõy nghieọn nhử cocaine ủửụùc phaựt hieọn trong toực. VAÄN CHUYEÅN 9Moọt ủoọc chaỏt muoỏn ủửụùc loaùi thaỷi thỡ noự phaỷi ủửụùc vaọn chuyeồn tửứ nụi tớch luừy ủeỏn nụi loaùi thaỷi 9Sửù vaọn chuyeồn ủoọc chaỏt ủeỏn nụi loaùi thaỷi ủửụùc thửùc hieọn chuỷ yeỏu baống heọ thoỏng tuaàn hoaứn maựu 9Caực ủoọc chaỏt hoứa tan trong nửụực deó daứng hoứa tan trong maựu ủeồ ủửụùc vaọn chuyeồn ủeỏn nụi loaùi thaỷi 9Vụựi nhửừng hụùp chaỏt khoự tan trong nửụực (deó tan trong lipid) thửụứng ủửụùc tớch luừy trong caực cụ quan. Sửù loaùi chuựng thửụứng khoự hụn VAÄN CHUYEÅN 9Nhửừng hụùp chaỏt tan trong lipid thửụứng lieõn keỏt vụựi caực protein vaọn chuyeồn trong maựu 9Trong maựu coự nhieàu loaùi protein vaọn chuyeồn ủeồ vaọn chuyeồn caực ủoọc chaỏt tan trong lipid 9Taùi caực vũ trớ loaùi thaỷi nhửừng hụùp chaỏt tan trong lipid cuừng lieõn keỏt vụựi protein maứng ủeồ ủửụùc loaùi thaỷi ra khoỷi cụ theồ LOAẽI THAÛI QUA THAÄN 9Thaọn laứ nụi loaùi thaỷi caực ủoọc chaỏt hoứa tan trong nửụực tửứ maựu qua cụ cheỏ loùc ngửụùc 9Coự 2 ủaởc tớnh cuỷa ủoọc chaỏt lieõn quan ủeỏn quaự trỡnh loaùi thaỷi 9Kớch thửụực: ẹoọc chaỏt coự troùng lửụùng phaõn tửỷ <65.000 coự theồ ủửụùc loùc qua caực loồ coự kớch thửụực tửứ 70 – 100 Å. 9Tớnh tan trong nửụực: Caực ủoọc chaỏt khoõng tan trong nửụực thửụứng ủửụùc vaọn chuyeồn ủeỏn thaọn baống caựch lieõn keỏt vụựi caực protein vaọn chuyeồn LOAẽI THAÛI QUA THAÄN 9 Maựu vaọn chuyeồn ủeỏn thaọn qua ủoọng maùch thaọn. Toỏc ủoọ maựu 1 lớt/phuựt 9 Thaọn ngửụứi trửụỷng thaứnh coự khoaỷng 1 trieọu ủụn vũ chửực naờng (oỏng sinh nieọu) 9 Maựu ủi vaứo oỏng sinh nieọu qua moọt maùng lửụựi caực mao daón (tieồu caàu thaọn) 9 Caực mao daón chửựa caực loồ nhoỷ maứ taùi ủaõy caực ủoọc chaỏt ủửụùc haỏp thu. 9 Nửụực, ion vaứ caực chaỏt coự phaõn tửỷ lửụng nhoỷ nhử glucose, amino acid, urate, hoựa chaỏt ủửụùc haỏp thu trong giai ủoaùn naứy. Cụ cheỏ loaùi thaỷi LOAẽI THAÛI QUA THAÄN 9 Caực chaỏt coự phaõn tửỷ lửụùng lụựn vaón coứn trong maựu 9 Nhửừng chaỏt naứy tieỏp tuùc ủửụùc haỏp thu trụỷ laùi taùi caực oỏng nhoỷ coự caỏu truực nhử nhửừng ngoựn tay ủeồ haỏp thu chaỏt dinh dửụừng. 9 Caực caỏu truực oỏng nhoỷ coự chửựa caực loaùi protein vaọn chuyeồn ủeồ phuùc hoài caực phaõn tửỷ nhoỷ 9 Maựu tửứ caỏu truực oỏng chuyeồn ủeỏn voứi Henle. Nửụực ủửụùc haỏp thu laùi chuỷ yeỏu ụỷ ủaõy. 9 Sau ủoự nửụực ủửụùc vaọn chuyeồn ủeỏn boùng ủaựi vaứ thaỷi ra ngoaứi Cụ cheỏ loaùi thaỷi ẹoọng maùch Túnh maùch Voứi Henle Maùng mao maùch Nửụực ủeỏn boựng ủaựi Caỏu truực oồng nhoỷTieồu caàu thaọn Caực tieồu caàu OÁng sinh nieọu cuỷa thaọn. OÁng sinh nieọu laứ moọt ủụn vũ chửực naờng cuỷa thaọn coự nhieọm vuù loaùi chaỏt thaỷi vaứ hụùp chaỏt hoứa tan trong nửụực tửứ maựu Caỏu truực thaọn Caỏu truực oỏng sinh nieọu 9 Thaọn laứ deó nhieóm ủoọc bụỷi vỡ chửực naờng cuỷa tieồu caàu thaọn laứm taờng noàng ủoọ ủoọc chaỏt do ủoự laứm taờng sửù phụi nhieóm ủoọc chaỏt. 9 Sửù gia taờng phụi nhieóm coự theồ baột nguoàn tửứ sửù gia taờng noàng ủoọ ủoọc chaỏt trong caực oỏng nhoỷ. 9 Sửù nhieóm ủoọc cuừng coự theồ dieón ra giửừa caực teỏ baứo tieồu caàu thaọn khi moọt ủoọc chaỏt coự khaỷ naờng sửỷ duùng moọt trong caực protein vaọn chuyeồn tửứ caực oỏng nhoỷ ủeỏn caực teỏ baứo thaọn LOAẽI THAÛI QUA THAÄN AÛnh hửụỷng cuỷa ủoọc chaỏt ủeỏn thaọn LOAẽI THAÛI QUA GAN 9Gan laứ nụi thửùc hieọn nhieàu chửực naờng quan troùng cuỷa cụ theồ 9Gan coự theồ tớch lụựn ủeồ lửu trửừ maựu 9Gan laứ nụi toồng hụùp vaứ tieỏt hụùp chaỏt caàn thieỏt cho cụ theồ 9Gan coự chửực naờng loùc maựu vaứ loaùi thaỷi nhieàu ủoọc chaỏt 9Gan chuyeồn hoựa caực hụùp chaỏt ngoaùi quan vaứ noọi quan, giaỷm hoaùt tớnh sinh hoùc ủoọc chaỏt Chửực naờng cuỷa gan LOAẽI THAÛI QUA GAN 93 trong soỏ caực chửực naờng cuỷa gan hoaùt ủoọng cuứng nhau ủeồ loaùi thaỷi ủoọc chaỏt laứ: 9Haỏp thu hoựa chaỏt tửứ maựu 9Chuyeồn sinh hoùc hoựa chaỏt 9Loaùi thaỷi qua maọt caực hoựa chaỏt Chửực naờng cuỷa gan Laự gan phaỷi Laự gan traựi Daù daứy Ruoọt non Tuyeỏn tuùy OÁng dũch gan OÁng dũch maọt Tuựi maọt Nang maọt Moõn vũ Taự traứng Thửùc quaỷn LOAẽI THAÛI QUA GAN 9Maựu ủeỏn gan tửứ 2 nguoàn zMaựu giaứu oxy ủeỏn gan qua ủoọng maùch gan z Tửứ caực mao maùch cuỷa ruoọt non vaứ laự laựch ủeỏn gan qua túnh maùch gan 9Hai nguoàn naứy hoọi tuù vaứ caỏp maựu cho gan qua oỏng hỡnh sin. 9OÁng hỡnh sin laứ caực khoaỷng troỏng naốm giửừa caực teỏ baứo gan hoaùt ủoọng nhử moọt ủụn vũ chửực naờng Cụ cheỏ loaùi thaỷi ủoọc chaỏt LOAẽI THAÛI QUA GAN 9Teỏ baứo gan laứ nụi chửựa maựu khi maựu ủi qua oỏng hỡnh sin. 970% beà maởt maứng teỏ baứo gan tieỏp xuực vụựi maựu trong oỏng hỡnh sin. zChớnh sửù tieỏp xuực naứy laứm cho caực chaỏt trong maựu thaồm thaỏu qua teỏ baứo gan deó daứng 9Caực ủoọc chaỏt cuừng deó daứng lieõn keỏt vụựi caực protein vaọn chuyeồn treõn maứng cuỷa teỏ baứo gan Cụ cheỏ loaùi thaỷi ủoọc chaỏt OÁng maọtTúnh maùch gan ẹoọng maùch gan Teỏ baứo gan OÁng hỡnh sin Maựu ủeỏn túnh maùch chớnh Maứng teỏ baứo gan Moõ hỡnh vaọn haứnh quaự trỡnh trao ủoồi chaỏt ụỷ gan LOAẽI THAÛI QUA GAN 9Caực chaỏt coự aựi lửùc vụựi lipid caàn protein vaọn chuyeồn noọi baứo ủeồ deó daứng di chuyeồn trong maựu. 9Moọt soỏ protein vaọn chuyeồn noọi baứo ủaởc bieọt coự aựi lửùc vụựi ủoọc chaỏt. z Protein vaọn chuyeồn coự theồ chổ ủaỷm traựch vieọc vaọn chuyeồn, cuừng coự theồ vửứa vaọn chuyeồn vửứa chuyeồn hoựa sinh hoùc 9Khi ủửụùc di chuyeồn trong gan thỡ ủoọc chaỏt coự theồ tieỏp xuực vaứ tửụng taực vụựi caực enzyme chuyeồn hoựa sinh hoùc. z Enzyme chuyeồn hoựa sinh hoùc laứm cho ủoọc chaỏt trụỷ neõn phaõn cửùc, giaỷm khaỷ naờng khueỏch taựn thuù ủoọng qua maứng ủeồ trụỷ laùi maựu cuỷa ủoọc chaỏt. Cụ cheỏ loaùi thaỷi ủoọc chaỏt Sửù vaọn chuyeồn coự ủũnh hửụựng cuỷa ủoọc chaỏt baột ủaàu tửứ keõnh hỡnh sin, xuyeõn qua teỏ baứo gan, ủeỏn vaựch ngaờn giửừa caực teỏ baứo ẹoọc chaỏt Vaọn chuyeồn noọi baứo keỏt hụùp vụựi protein lieõn keỏt Chuyeồn hoựa sinh hoùc Chaỏt phaõn cửùc, linh ủoọng Keõnh hỡnh sin Vaọn chuyeồn chuỷ ủoọng qua maứngThaồm thaỏu thuù ủoọng, chaỏtmang, hoaởc vaọn chuyeồn chuỷ ủoọng qua maứng teỏ baứo trong keõnh hỡnh sin LOAẽI THAÛI QUA GAN 9 Phaỷn ửựng chuyeồn hoựa sinh hoùc laứm cho ủoọc chaỏt deó daứng vaọn chuyeồn chuỷ ủoọng qua vaựch ngaờn caực maứng ủeỏn caực oồng nhoỷ, cuoỏi cuứng ủi vaứo oỏng maọt. 9Gan coự chửực naờng thu nhaọn vaứ loaùi thaỷi ủoọc chaỏt ra khoỷi cụ theồ. Do ủoự, noàng ủoọ ủoọc chaỏt trong gan taờng leõn coự theồ gaõy ủoọc ủeỏn gan. 9 Sửù chuyeồn hoựa sinh hoùc ủoọc chaỏt trong gan, trong moọt vaứi trửụứng hụùp, laứm cho ủoọc chaỏt trụỷ neõn hoaùt hoựa vaứ ủoọc hụn. Cụ cheỏ loaùi thaỷi ủoọc chaỏt Gan Tuựi maọt OÁng maọt Ruoọt non Túnh maùch gan Daù daứy Tuaàn hoaứn maựu ụỷ gan ( ). Phửực hụùp cuỷa ủoọc chaỏt phaõn cửùc ủửụùc tieỏt vaứo trong ruoọt non tửứ tuựi maọt vaứ oỏng maọt. Caực phửực hụùp naứy ủửụùc thuỷy phaõn trong ruoọt non, ủoọc chaỏt ủửụùc giaỷi phoựng ủửụùc taựi haỏp thu vaứ vaọn chuyeồn ngửụùc laùi gan qua túnh maùch gan LOAẽI THAÛI QUA HOÂ HAÁP 9Phoồi laứ cụ quan coự chửực naờng haỏp thu vaứ loaùi thaỷi caực chaỏt bay hụi. 9ẹụn vũ chửực naờng ủaỷm nhaọn hoaùt ủoọng trao ủoồi khớ laứ caực khớ nang. 9Caực ủoọc chaỏt thaồm thaỏu qua maứng caực teỏ baứo nang khớ vaứ ủửụùc loaùi thaỷi ra beõn ngoaứi. Tuựi khớ Mao maùch Tuựi khớ (caột ngang) Khớ nang OÁng daón khớ Cuoỏng phoồi Caỏu truực khớ naờng vaứ hoaùt ủoọng loaùi thaỷi caực ủoọc chaỏt bay hụi qua phoồi TOÙM TAẫT 9 Coự nhieàu cụ quan ủaỷm nhieọm chửực naờng haỏp thu vaứ loaùi thaỷi ủoọc chaỏt. 9 ẹoọc chaỏt seừ ủửụùc vaọn chuyeồn coự ủũnh hửụựng tửứ nụi tớch luừy ủeỏn nụi ủửụùc loaùi thaỷi ủeồ thửùc hieọn quaự trỡnh loaùi thaỷi. 9 Quaự trỡnh loaùi thaỷi ủoọc chaỏt ủửụùc thửùc hieọn bụỷi hoaùt ủoọng cuỷa: z protein lieõn keỏt trong maựu, z protein vaọn chuyeồn, z caực ủụn vũ loùc maựu, z protein lieõn keỏt noọi baứo, z enzyme chuyeồn hoựa sinh hoùc. Vaọn chuyeồn coự ủũnh hửụựng Toaứn boọ cụ theồ Vũ trớ teỏ baứo thửùc hieọn loaùi thaỷi Caực cụ quan thửùc hieọn loaùi thaỷi Vaọn chuyeồn qua heọ tuaàn hoaứn keỏt hụùp vụựi protein lieõn keõt Thaồm thaỏu bũ ủoọng, haỏp thu chaỏt mang, haỏp thu chuỷ ủoọng, loùc taùi caực cụ quan loaùi thaỷi Chuyeồn hoựa sinh hoùc Thaồm thaỏu bũ ủoọng, vaọn chuyeồn chuỷ ủoọng ra khoỷi cụ theồ Caực quaự trỡnh lieõn quan ủeỏn sửù vaọn chuyeồn coự ủũnh hửụựng ủoọc chaỏt tửứ toaứn boọ cụ theồ ủeỏn vũ trớ loaùi thaỷi Taứi lieọu tham khaỷo Chapter 10 Elimination of Toxicants (A Textbook of Modern Toxicology)