Phát triển đô thị hướng tới phát triển bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu

PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ HƯỚNG TỚI PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU 1. Hướng tới một thành phố bền vững Phát triển đô thị hướng tới thành phố bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu với mục tiêu đem đến cho cư dân môi trường an toàn, lành mạnh để sinh sống và làm việc không bị ảnh hưởng bởi những trận ngập lụt; mức độ ô nhiễm không khí, nước và đất được kiểm soát và giảm xuống theo các tiêu chuẩn quốc tế; có tiềm năng về kinh tế. 2. Tiềm năng và trở ngại Tiềm năng lớn nhất của thành phố Hồ Chí Minh chính là các cư dân của thành phố. Bằng sự năng động và sáng tạo của mình tạo nền tảng phát triển các dịch vụ hiện đại và nền kinh tế theo định hướng công nghệ cao. Để phát huy tiềm năng này nhà nước cần quan tâm hơn nữa đến giáo dục – đào tạo, nâng cao điều kiện sống và làm việc để thu hút tài năng trẻ. Tạo được một lực lượng lao động có tay nghề là một yếu tố quan trọng trong việc thu hút đầu tư nước ngoài. Trong thập kỷ qua, tốc độ phát triển kinh tế của thành phố được duy trì và phát triển có nhiều yếu tố trong đó phải kể đến lĩnh vực đầu tư trong và ngoài nước tạo đà thúc đẩy phát triển và hiện đại hóa kinh tế của thành phố so với khu vực. Dự kiến xu hướng này sẽ tiếp tục trong tương lai. Về hạn chế: Tình trạng di dân vào thành phố và mức tăng dân số ngày càng tăng tạo ra áp lực lên hệ thống quy hoạch đô thị và các chính sách an sinh xã hội do đó điều kiện sống tốt cho tất cả các tầng lớp dân cư trở lên khó khăn hơn. Nạn tắc nghẽn giao thông vào các giờ cao điểm ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của thành phố do thiệt hại kinh tế và độ ô nhiễm không khí cao. Hệ thống vệ sinh môi trường hiện nay cũng hạn chế. Nhiều nơi chưa có hệ thống thu gom và xử lý nước thải riêng biệt, dẫn đến tình trạng thải trực tiếp nước thải chưa qua xử lý vào các nguồn nước mặt ảnh hưởng xấu đến môi trường và sức khỏe cộng đồng. Ngập lụt xảy ra do triều cường và mưa bão, cùng với tác động tổng hợp khi các hiện tượng này xảy ra cùng một lúc cản trở sự phát triển của thành phố.  Thực trạng về hạ tầng kỹ thuật đô thị quá tải, nguyên nhân cơ bản là do quá trình phát triển đô thị hóa với sự phát triển mất cân bằng giữa dân số và hạ tầng kỹ thuật đô thị; giữa yêu cầu phát triển kinh tế xã hội và khả năng đáp ứng của  hạ tầng kỹ thuật đô thị, giữa cải tạo, nâng cấp và đầu tư xây dựng mới, đồng bộ kết cấu hệ thống hạ tầng kỹ thuất đô thị của thành phố cần phải được nhìn nhận, đánh giá đúng mức. 3. Định hướng và một số giải pháp phát triển đô thị thành phố Hồ Chí Minh theo hướng phát triển bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu - Thiết kế thành phố nén với hệ thống hạ tầng kỹ thuật tích hợp và thông minh theo điều kiện khí hậu, địa hình và diện mạo đặc trưng của đô thị, điều kiện thực tế, tận dụng quỹ đất hiệu quả với mục tiêu bảo vệ môi trường. Các “đô thị nén” nghĩa là đô thị đông đúc và diện tích nhỏ, từ lâu được xem là những nơi có môi trường suy thoái (ô nhiễm, tiếng ồn, thiếu không gian và cây xanh). Những “thành phố vườn” (mật độ thấp, nơn chuyển tiếp giữa đô thị và nông thôn, được xây dựng ở vùng ven) thì lại gây ra sự phát triển lan tỏa của đô thị - một hình thức phát triển mà hiện nay đã thể hiện nhiều mặt hạn chế về môi trường, kinh tế và xã hội. Ngày nay hình thức đô thị mật độ cao có vẻ như là mô hình hợp lý để đương đầu với những thách thức về môi trường: khoảng cách ngắn, giao thông tích hợp, kiểm soát được nhu cầu năng lượng và khí thải. Việc xây dựng mô hình đô thị này đòi hỏi chính sách đúng đắn về sử dụng đất: cải tạo các khu trung tâm cũ, các khu nhà máy, xí nghiệp cũ, các khu ngoại ô xuống cấp Tài nguyên đất, trước kia được xem là vô hạn nhờ vào những tiến bộ trong sản xuất nông nghiệp, thì nay giống như tài nguyên nước và năng lượng, nó trở thành một yếu tố quyết định trong chiến lược phát triển đô thị. Tuân theo nguyên tắc phòng ngừa, xây dựng kế hoạch quản lý toàn diện, quy hoạch không gian và dài hạn, tiết kiệm tài nguyên, tăng cường tái chế, tái sử dụng và phát triển các ngành công nghiệp, năng lượng sạch là những yêu cầu khó khăn, cấp bách nhưng không thể không thực hiện ở những thành phố đang mở rộng nhanh chóng. - Một bầu không khí trong lành Ô nhiễm là hậu quả dễ thấy nhất của các mô hình phát triển đô thị đang chiếm ưu thế hiện nay. Là hậu quả của sử dụng năng lượng thái quá, phát triển giao thông cơ giới ồ ạt và quản lý rác thải yếu kém, ô nhiễm gây ra nhiều vấn đề về sức khỏe cộng đồng và môi trường. Tăng trưởng đô thị tại các nước đang phát triển làm gia tăng nhu cầu năng lượng cho hoạt động kinh tế, giao thông, chiếu sáng và sưởi ấm. Những nguồn năng lượng hiện có thường gây ô nhiễm rất cao do bản chất của chúng và do công nghệ sử dụng. Thêm vào đó phải kể đến lượng xe cơ giới cũ và việc phá bỏ các thảm xanh để mở rộng thành phố cũng góp phần đáng kể làm ô nhiểm không khí. - Xử lý chất thải Vấn đề chất thải lỏng và rắn có liên hệ với vấn đề phát triển đô thị và những thay đổi trong thói quen tiêu dùng. Ở một số thành phố đang phát triển, mật độ đô thị quá cao cùng với thiếu cơ sở hạ tầng phục vụ những người mới đến đã làm cho vấn đề suy thoái môi trường ngày càng trầm trọng thêm. Ta có thể tách riêng việc xử lý chất thải lỏng với chất thải rắn, mặc dù công tác quản lý hai loại chất thải này nói chung thuộc thẩm quyền của chính quyền địa phương trên cơ sở các nguyên tắc chung về bảo vệ môi trường ở cấp quốc gia. Quản lý chất thải có 3 mảng hoạt động: Thu gom, xử lý và lưu trữ. Công tác thu gom và một phần công tác phân loại, tái sử dụng và tái chế thường do khu vực phi chính quy thực hiện. Ở các thành phố đang phát triển, công việc này thường là do những người nghèo đảm nhận. Vấn đề thách thức hiện nay là tổ chức các kênh xử lý chất thải có khả năng giải quyết được lượng rác thu gom ngày càng tăng. Các bãi rác tập trung vẫn còn là phương thức lưu giữ rác rất phổ biến trên thế giới bất chấp những nguy hiểm mà chúng gây ra đối với sức khỏe con người và môi trường sống. Để tổ chức việc xử lý rác thải hợp lý hơn, mang tính công nghiệp hơn, cần biết rõ hoạt động của khu vực phi chính quy và đưa khu vực này vào trong các kế hoạch chiến lược về quản lý chất thải. Đối với chất thải rắn đô thị, cần phải đồng thời tổ chức một cách hợp lý công việc (thu gom rác và thùng rác, phân loại thủ công và tách rác theo chủng loại) và lộ trình vận chuyển (từ nơi thu gom đến nơi lưu giữ rác). - Lựa chọn năng lượng Vấn đề về năng lượng bao gồm nhiều chủ đề: sản xuất và loại năng lượng được sử dụng, phân phối năng lượng, biểu giá năng lượng và các hệ quả môi trường. Thông thường, nguồn cung chính thức không đủ nên người dân thường không tuân theo quy định khi sử dụng các nguồn năng lượng này và do đó gây ra ô nhiễm nghiêm trọng. Việc sử dụng năng lượng sạch có nhiều mặt tích cực ở nhiều lĩnh vực: phát triển kinh tế, sức khỏe (giảm các bệnh về đường hô hấp và tỉ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh), cuộc sống hàng ngày (giảm nạn đói, tiếp cận nguồn nước uống được, giảm thời gian đi tìm nguồn nước, tìm củi sưởi ấm và một số công việc nặng nhọc khác mỗi ngày), môi trường (giảm ô nhiễm). Ngày nay, hiệu quả của việc sử dụng năng lượng là yếu tố cơ bản nhằm làm giảm khí thải gây hiệu ứng nhà kính, và có thể tiết kiệm đáng kể năng lượng trong từng hoạt động ở thành phố. - Cân nhắc sự tăng trưởng đô thị Ngày nay, tăng trưởng đô thị kết hợp với bảo vệ môi trường và nguồn năng lượng là điều rất cần thiết. Cách tiếp cận này có thể được thực hiện xoay quanh 5 mục tiêu chính: + Ưu tiên xây dựng cơ sở hạ tầng tạo sườn cho sự phát triển thành phố trong những điều kiện tốt nhất: cung cấp nước sạch, phân phối nước sạch, thoát nước, hệ thống giao thông công cộng, xử lý rác thải..v.v..; + Tạo thuận lợi cho việc tiếp cận các nguồn năng lương thích hợp, như năng lượng tái sinh, nhiên liệu sinh học, năng lượng hóa thạch sạch và khuyến khích sử dụng hiệu quả năng lượng trong tất cả các lĩnh vực hoạt động và tiêu dùng; + Dành ưu tiên cho giao thông công cộng và sử dụng phương tiện giao thông công cộng và sử dụng phương tiện giao thông cá nhân thân thiện với môi trường; + Quy hoạch phát triển ưu tiên hình thành các khu hỗn hợp chức năng, đưa nơi ở đến gần nơi làm việc, phát triển dịch vụ và thương mại tiện lợi, phân cấp mạnh trong xây dựng công trình công cộng; + Đưa các tiêu chuẩn tiện nghi và sử dụng năng lượng hiệu quả vào nhà ở xã hội; phát triển các hoạt động ưu tiên hơn cho công nghiệp sinh thái và chu kỳ sinh thái. Với vị thế của một thành phố lớn, trung tâm giao lưu và giao thông quốc tế, với nhịp độ tăng trưởng cao, Thành phố Hồ Chí Minh đã và đang nỗ lực xây dựng hướng đến một đô thị phát triển bền vững, văn minh, hiện đại trong thế kỷ 21. Quy hoạch vùng Thành phố Hồ Chí Minh  và điều chỉnh quy hoạch chung Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2025 đã được Thủ tướng chính phủ phê duyệt là điểm khởi đầu đầy thách thức cho công tác xây dựng, quản lý và phát triển đô thị tại Thành phố Hồ Chí Minh trong những năm tới liên quan việc giảm thiểu, ứng phó thích nghi với các điều kiện bất lợi của tự nhiên, BĐKH và nước biển dâng. Thành phố cần phải nhanh chóng điều chỉnh và lồng ghép các nội dung ứng phó biến đổi khí hậu trong quy hoạch xây dựng chung của thành phố cũng như của quận, huyện để phát triển đô thị bền vững, kết hợp 3 nhân tố đó là tăng trưởng kinh tế, công bằng xã hội và bền vũng về môi trường. Bên cạnh việc tiếp tục bổ sung và hoàn thiện 6 chương trình trọng điểm mà thành phố đang thực hiện như chương trình nâng cao chất lượng nguồn lực; cải cách hành chính gắn với mục tiêu xây dựng chính quyền đô thị; hỗ trợ chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế thành phố; giảm ùn tắc giao thông, giảm ngập nước, giảm ô nhiễm. Cũng từ bối cảnh này, đặt ra cho thành phố phải nghiên cứu và sớm hoàn thiện Chương trình phát triển đô thị toàn diện của thành phố đến 2025 và định hướng xa hơn, nhằm phát triển toàn diện bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu. Phòng Phát triển đô thị - Sở Xây dựng