Phong cách học tiếng Việt hiện đại

0 NGUYỄN THẾ TRUYỀN ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG PHONG CÁCH HỌC TIẾNG VIỆT HIỆN ĐẠI ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 02/2013 1 MỤC LỤC MỤC LỤC ............................................................................................................ 1 PHẦN I NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ................................................................. 10 I. PHONG CÁCH VÀ PHONG CÁCH HỌC ................................................ 10 1. PHONG CÁCH (STYLE) ....................................................................... 10 2. PHONG CÁCH HỌC (STYLISTICS) .................................................... 10 II. SƠ LƯỢC LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA PHONG CÁCH HỌC .................................................................................................... 11 1. LỊCH SỬ PHONG CÁCH HỌC TRÊN THẾ GIỚI ............................... 11 2. LỊCH SỬ PHONG CÁCH HỌC Ở VIỆT NAM .................................... 15 III. ĐỐI TƯỢNG VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU CỦA PHONG CÁCH HỌC ................................................................................................................. 18 1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ................................................................. 18 2. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ................................................................... 20 IV. NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN CỦA PHONG CÁCH HỌC ................ 25 1. MÀU SẮC TU TỪ (STYLISTIC COLOUR) ......................................... 25 2. PHONG CÁCH CHỨC NĂNG (FUNCTIONAL STYLES) ................. 29 3. PHÉP TU TỪ (figure of speech; rhetorical figure of speech) ............... 31 V. CÁC LOẠI PHONG CÁCH HỌC ............................................................. 32 1. Căn cứ vào phạm vi nghiên cứu .............................................................. 32 2. Căn cứ vào bình diện nghiên cứu ............................................................ 32 3. Căn cứ vào hướng nghiên cứu ................................................................. 32 4. Căn cứ vào tính chất lý thuyết hay thực hành ......................................... 32 VI. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA PHONG CÁCH HỌC .............. 33 1. PHƯƠNG PHÁP SO SÁNH – ĐỐI CHIẾU .......................................... 33 2. PHƯƠNG PHÁP THỐNG KÊ ............................................................... 34 PHẦN II CÁC PHONG CÁCH CHỨC NĂNG CỦA TIẾNG VIỆT ............... 38 CHƯƠNG I PHONG CÁCH KHẨU NGỮ ........................................................ 38 1. KHÁI NIỆM ................................................................................................ 38 1.1. Tên gọi .................................................................................................. 38 1.2. Định nghĩa ............................................................................................ 38 1.3. Các nhân tố giao tiếp chi phối đặc điểm phong cách ........................... 39 1.4. Dạng thức ngôn ngữ ............................................................................. 39 2. CHỨC NĂNG ............................................................................................. 39 3. ĐẶC TRƯNG .............................................................................................. 40 3.1. Tính tự nhiên ........................................................................................ 40 3.2. Tính cảm xúc ........................................................................................ 40 3.3. Tính cụ thể ............................................................................................ 40 3.4. Tính cá thể ............................................................................................ 40 4. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ ........................................................................... 41 4.1. Ngữ âm ................................................................................................. 41 4.2. Từ ngữ .................................................................................................. 41 4.3. Ngữ pháp .............................................................................................. 41 2 4.4. Tu từ ..................................................................................................... 41 4.5. Kết cấu diễn ngôn ................................................................................. 42 CHƯƠNG II PHONG CÁCH HÀNH CHÍNH (ADMINISTRATIVE STYLE)44 1. KHÁI NIỆM ................................................................................................ 44 1.1. Tên gọi .................................................................................................. 44 1.2. Định nghĩa ............................................................................................ 44 1.3. Các nhân tố giao tiếp chi phối đặc điểm phong cách ........................... 44 1.4. Dạng thức ngôn ngữ ............................................................................. 45 2. CHỨC NĂNG ............................................................................................. 45 3. ĐẶC TRƯNG .............................................................................................. 45 3.1. Tính nghiêm túc – khách quan ............................................................. 45 3.2. Tính chính xác – minh bạch ................................................................. 46 3.3. Tính khuôn mẫu .................................................................................... 46 4. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ ........................................................................... 47 4.1. Ngữ âm, chữ viết, hình thức trình bày ................................................. 47 4.2. Từ ngữ .................................................................................................. 48 4.3. Ngữ pháp .............................................................................................. 48 4.4. Tu từ ..................................................................................................... 48 4.5. Kết cấu văn bản .................................................................................... 49 5. CÁC THỂ LOẠI TIÊU BIẺU ..................................................................... 50 5.1. Văn bản hành chính – pháp luật ........................................................... 50 5.2. Văn bản hành chính – ngoại giao ......................................................... 50 5.3. Văn bản hành chính quân sự ................................................................ 51 5.4. Văn bản văn thư (đơn từ, biên bản, hợp đồng, báo cáo, thông tư, công văn, quyết định, . . .) .................................................................................... 51 CHƯƠNG III PHONG CÁCH KHOA HỌC (SCIENTIFIC STYLE) ............... 52 1. KHÁI NIỆM ................................................................................................ 52 1.1. Tên gọi .................................................................................................. 52 1.2. Định nghĩa ............................................................................................ 52 1.3. Các nhân tố giao tiếp chi phối đặc điểm phong cách ........................... 52 1.4. Dạng thức ngôn ngữ ............................................................................. 52 2. CHỨC NĂNG ............................................................................................. 53 3. ĐẶC TRƯNG .............................................................................................. 53 3.1. Tính trừu tượng – khái quát .................................................................. 53 3.2. Tính chính xác ...................................................................................... 53 3.3. Tính khách quan ................................................................................... 53 4. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ ........................................................................... 54 4.1. Ngữ âm, chữ viết .................................................................................. 54 4.2. Từ ngữ .................................................................................................. 54 4.3. Ngữ pháp .............................................................................................. 54 4.4. Tu từ ..................................................................................................... 54 4.5. Kết cấu văn bản .................................................................................... 55 5. CÁC THỂ LOẠI TIÊU BIỂU ..................................................................... 55 5.1. Báo cáo khoa học ................................................................................. 55 3 5.2. Tiểu luận ............................................................................................... 55 5.3. Luận văn ............................................................................................... 55 5.4. Sách giáo khoa ...................................................................................... 55 5.4. Chuyên luận .......................................................................................... 55 CHƯƠNG IV PHONG CÁCH BÁO CHÍ .......................................................... 56 1. KHÁI NIỆM ................................................................................................ 56 1.1. Tên gọi .................................................................................................. 56 1.2. Định nghĩa ............................................................................................ 56 1.3. Các nhân tố giao tiếp chi phối phong cách .......................................... 56 1.4. Dạng thức ngôn ngữ ............................................................................. 57 2. CHỨC NĂNG ............................................................................................. 57 3. ĐẶC TRƯNG .............................................................................................. 58 3.1. Tính thời sự .......................................................................................... 58 3.2. Tính hấp dẫn ......................................................................................... 58 3.3. Tính đại chúng ...................................................................................... 58 3.4. Tính ngắn gọn ....................................................................................... 58 3.5. Tính cụ thể, xác thực ............................................................................ 59 4. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ ........................................................................... 59 4.1. Ngữ âm ................................................................................................. 59 4.2. Từ ngữ .................................................................................................. 59 4.3. Ngữ pháp .............................................................................................. 59 4.4. Tu từ ..................................................................................................... 59 4.5. Kết cấu văn bản .................................................................................... 59 5. CÁC THỂ LOẠI TIÊU BIỂU ..................................................................... 59 5.1. Bản tin .................................................................................................. 59 5.2. Phóng sự ............................................................................................... 60 5.3. Phỏng vấn ............................................................................................. 61 5.3. Tiểu phẩm ............................................................................................. 61 5.4. Quảng cáo ............................................................................................. 61 CHƯƠNG V PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN (SOCIAL–POLITICAL STYLE) ............................................................................................................................. 68 1. KHÁI NIỆM ................................................................................................ 68 1.1. Tên gọi .................................................................................................. 68 1.2. Định nghĩa ............................................................................................ 68 1.3. Các nhân tố giao tiếp chi phối đặc điểm phong cách ........................... 68 1.4. Dạng thức ngôn ngữ ............................................................................. 69 2. CHỨC NĂNG ............................................................................................. 69 3. ĐẶC TRƯNG .............................................................................................. 69 3.1. Tính truyền cảm .................................................................................... 69 3.3. Tính hùng biện ...................................................................................... 70 3.1. Tính đại chúng ...................................................................................... 70 4. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ ........................................................................... 70 4.1. Ngữ âm ................................................................................................. 70 4.2. Từ ngữ .................................................................................................. 71 4 4.3. Ngữ pháp .............................................................................................. 71 4.4. Tu từ ..................................................................................................... 71 4.5. Kết cấu văn bản .................................................................................... 71 5. CÁC THỂ LOẠI TIÊU BIỂU ..................................................................... 72 5.1. Diễn văn ............................................................................................... 72 5.2. Điếu văn ............................................................................................... 72 5.3. Hịch ...................................................................................................... 72 5.4. Cáo ........................................................................................................ 72 5.5. Chiếu..................................................................................................... 72 5.6. Tuyên ngôn ........................................................................................... 72 5.7. Lời kêu gọi ........................................................................................... 72 5.8. Bài phát biểu ......................................................................................... 72 5.9. Xã luận.................................................................................................. 72 5.10. Bài phê bình ........................................................................................ 72 CHƯƠNG VI PHONG CÁCH VĂN CHƯƠNG (BELLETRISTIC STYLE) .. 75 1. KHÁI NIỆM ................................................................................................ 75 1.1. Tên gọi .................................................................................................. 75 1.2. Những quan điểm khác nhau về ngôn ngữ văn chương ...................... 75 1.3. Định nghĩa ............................................................................................ 75 1.4. Những nhân tố giao tiếp chi phối đặc điểm phong cách ...................... 76 2. CHỨC NĂNG ............................................................................................. 76 2.1. Thông báo ............................................................................................. 76 2.2. Thẩm mỹ ............................................................................................... 76 2.3. Trao đổi tư tưởng tình cảm (giao tiếp) ................................................. 77 3. ĐẶC TRƯNG .............................................................................................. 77 3.1. Tính hình tượng .................................................................................... 77 3.2. Tính truyền cảm .................................................................................... 77 3.3. Tính cá thể hóa (phong cách ngôn ngữ cá nhân) ................................. 78 3.4. Tính tổng hợp ....................................................................................... 78 4. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ ........................................................................... 78 4.1. Ngữ âm ................................................................................................. 78 4.2. Từ ngữ .................................................................................................. 78 4.3. Ngữ pháp .............................................................................................. 80 4.4. Tu từ ..................................................................................................... 80 4.5. Kết cấu văn bản .................................................................................... 80 5. CÁC THỂ LOẠI TIÊU BIỂU ..................................................................... 80 5.1. Truyện ngắn .......................................................................................... 80 5.2. Tiểu thuyết ............................................................................................ 81 5.3. Bút ký ................................................................................................... 81 5.4. Tuỳ bút.................................................................................................. 81 5.5. Thơ ........................................................................................................ 81 5.6. Kịch ...................................................................................................... 81 PHẦN III GIÁ TRỊ BIỂU ĐẠT CỦA CÁC PHƯƠNG TIỆN NGÔN NGỮ TIẾNG VIỆT ....................................................................................................... 87 5 CHƯƠNG I GIÁ TRỊ BIỂU ĐẠT CỦA CÁC PHƯƠNG TIỆN NGỮ ÂM TIẾNG VIỆT ....................................................................................................... 87 I. MỐI QUAN HỆ GIỮA MẶT NGỮ ÂM VÀ Ý NGHĨA CỦA MỘT TÍN HIỆU NGÔN NGỮ ......................................................................................... 87 1. Nguyên lý về tính võ đoán của ngôn ngữ................................................ 87 2. Tính tương đối của nguyên lý võ đoán.................................................... 87 II. GIÁ TRỊ BIỂU ĐẠT CỦA CÁC PHƯƠNG TIỆN NGỮ ÂM TIẾNG VIỆT ................................................................................................................ 88 1. ÂM TIẾT (SYLLABLE) ......................................................................... 88 2. THANH ĐIỆU (TONALITY, TONE) ................................................... 89 3. NGUYÊN ÂM (VOWEL) ...................................................................... 92 4. PHỤ ÂM (CONSONANT) ..................................................................... 93 5. CÁC KHUÔN BIỂU TRƯNG NGỮ ÂM (SOUND SYMBOLISM) .... 95 CHƯƠNG II GIÁ TRỊ BIỂU ĐẠT CỦA CÁC PHƯƠNG TIỆN TỪ VỰNG TIẾNG VIỆT ....................................................................................................... 97 I. MỘT SỐ LỚP TỪ PHÂN LOẠI THEO MÀU SẮC PHONG CÁCH ....... 97 1. TỪ ĐA PHONG CÁCH (POLYSTYLISTIC WORD) ................