Tái cấu trúc mối quan hệ vùng và tạo sức hút tìm hiểu hai điểm chính trong quy hoạch trung tâm phụ trợ của Bắc Kinh

QUY HOẠCH T HE Á G IƠ Í & KIẾN TRÚC LIANGWEI MA, KAI HE, YA GAO Viện Quy hoạch và Thiết kế đô thị Thành phố Bắc Kinh TÌM HIỂU HAI ĐIỂM CHÍNH TRONG QUY HOẠCH TRUNG TÂM PHỤ TRỢ CỦA BẮC KINH TÁI CẤU TRÚC MỐI QUAN HỆ VÙNG VÀ TẠO SỨC HÚT Sự phát triển của các khu đô thị mới của Bắc Kinh đã diễn ra hơn 6 thập kỷ, trải qua ba giai đoạn chính với những tên gọi thành phố vệ tinh, khu đô thị mới và trung tâm phụ trợ của thành phố. Bài viết này tin rằng mục đích chính của phát triển khu đô thị mới là nhằm giảm bớt áp lực về dân số và chức năng tập trung quá mức ở các thành phố lớn và nhằm giải quyết các vấn đề của đô thị; việc xây dựng mối quan hệ vùng và tạo sức hút là những vấn đề cốt lõi của quy hoa- ïch đô thị mới và là đầu mối quan trọng để hiểu bối cảnh phát triển của khu đô thị mới ở Bắc Kinh. Năm 2016, Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đã đề xuất xây dựng trung tâm phụ trợ của Bắc Kinh, đây sẽ là một cú hích lớn cho chiến lược đô thị mới ở Bắc Kinh theo ý tưởng của các quy hoạch tổng thể trước đây. Việc lập quy hoạch trung tâm phụ trợ của Bắc Kinh dựa trên chiến lược phát triển hợp lực giữa Bắc Kinh, tỉnh Thiên Tân và tỉnh Hà Bắc và dự kiến nhằm giảm bớt áp lực về các chức năng không thuộc thủ đô của Bắc Kinh; đó là một sự nâng cấp trên cơ sở khu đô thị mới Thông Châu trước đây bằng cách áp dụng các ý tưởng và phương pháp quy hoạch mới, sẽ là một ví dụ điển hình cho xây dựng khu đô thị mới của các thành phố khác. Từ khóa: Trung tâm phụ trợ của Bắc Kinh, khu đô thị mới, quy hoạch SË 95+96 . 201856 Quy hoπch & ki’n trÛc th’ giÌi Quy hoạch phát triển khu đô thị mới là một chiến lược lớn cho phát triển đô thị của Bắc Kinh, đóng một vai trò quan trọng vào cải thiện bố cục không gian đô thị, thúc đẩy phát triển hợp lực trong vùng và đẩy mạnh hội nhập đô thị - nông thôn. Vào tháng 5 năm 2016, Bộ Chính trị - Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đã đề xuất xây dựng trung tâm phụ trợ của Bắc Kinh như là một cú hích lớn cho chiến lược phát triển khu đô thị mới của Bắc Kinh xét về khía cạnh phối hợp tăng trưởng vùng Bắc Kinh - Thiên Tân - Hà Bắc. Không giống như những khu đô thị mới được xây dựng trên nền đất bằng phẳng như Harlow và Milton Keynes ở Anh, trung tâm phụ trợ của Bắc Kinh cần được nâng cấp và cải thiện trên cơ sở hàng thập kỷ phát triển của Thông Châu; nó cần phải vừa giải quyết các tồn tại hiện hữu của khu đô thị mới, vừa đạt được sự chuyển đổi và nâng cấp do những đòi hỏi mới và cao hơn đối với phát triển, do đó kinh nghiệm trong quy hoạch và xây dựng trung tâm phụ trợ của Bắc Kinh sẽ có giá trị tham khảo tốt cho việc xây dựng khu đô thị mới tại các thành phố khác. Bài viết phân tích ngắn gọn quy trình lập quy hoạch khu đô thị mới của Bắc Kinh và đặc biệt giới thiệu về sự phát triển và quy hoạch của trung tâm phụ trợ trong thành phố với hy vọng mang đến sự tham khảo cho các thành phố khác. 1. Cấu trúc mối quan hệ vùng và tạo sức hút là những vấn đề cốt lõi của quy hoạch đô thị mới Lý thuyết về đô thị mới bắt nguồn từ lý thuyết về thành phố vườn. Nhiều quốc gia, đặc biệt là ở châu Âu đã đạt được nhiều thành tựu về lý thuyết và kinh nghiệm thực tiễn phong phú trong quy hoạch đô thị mới. Bằng cách xem xét những nghiên cứu liên quan đến quy hoạch đô thị mới, có thể nhận thấy rằng mục đích chính của việc xây dựng đô thị mới là để giảm bớt áp lực dân số và chức năng của các thành phố lớn và để giải quyết các vấn đề đô thị. Do đó, các vấn đề như mối tương tác giữa đô thị mới và thành phố trung tâm, phân chia chức năng và quy mô hợp lý của khu đô thị mới là tất cả các chủ đề chính cho nghiên cứu quy hoạch đô thị mới. Mặt khác, để tăng sức hấp dẫn của khu đô thị mới đối với dân số và các ngành nghề, các quốc gia khác nhau đã tìm hiểu sâu về quy hoạch và thiết kế khu đô thị mới, chủ yếu tập trung vào định hình những nét đặc trưng của thành phố, mô hình phân bổ nguồn lực công cộng và mô hình tổ chức giao thông, những thành tựu đã khiến cho Harlow, Runcorn và Bijlmermeer trở thành những ví dụ nổi bật về thiết kế và các lý thuyết thiết kế mới như đơn vị ở (neighbour unit). Do đó, xây dựng mối quan hệ vùng hợp lý và tăng sức hút của khu đô thị mới là hai điểm chính để hiểu quy hoạch và phát triển tuyến đô thị mới. Để cấu trúc mối quan hệ vùng và tạo sức hút trở thành mục tiêu phân tích chính, bài viết sẽ tiến hành phân tích ngắn gọn về chiến lược đô thị mới và quy hoạch trung tâm phụ trợ của Bắc Kinh. 2. Đánh giá về Quy hoạch và Xây dựng khu đô thị mới ở Bắc Kinh Thực tiễn xây dựng khu đô thị mới ở Bắc Kinh chịu ảnh hưởng rất lớn bởi các lý thuyết của phương Tây về quy hoạch khu đô thị mới và nhấn mạnh vai trò quan trọng của khu đô thị mới trong việc giảm bớt áp lực dân số và chức năng đối với thành phố trung tâm, cải thiện cấu trúc không gian đô thị và giải quyết các vấn đề đô thị. Đồng thời, một số đặc trưng khác biệt đã được hình thành từ thực tiễn tùy thuộc vào điều kiện phát triển của từng nơi, bao gồm phát huy sức mạnh của chính quyền xã hội chủ nghĩa, thúc đẩy di dời dân cư và chức năng hợp lý từ thành phố trung tâm ra khu đô thị mới, tập trung nghiên cứu vai trò của khu đô thị mới ở phạm vi rộng hơn và nhấn mạnh phát triển khu đô thị mới nhất thiết phải thúc đẩy toàn bộ quá trình đô thị hóa ở các vùng nông thôn lân cận. Mặt khác, sức hút của khu đô thị mới cần được tăng cường để huy động tất cả các loại nguồn lực xã hội nhằm tăng cường dịch vụ công tại đây; và quy hoạch, thiết kế khu đô thị mới phải được nhấn mạnh để thu hút dân cư và doanh nghiệp, phát triển xây dựng thông qua việc tăng cường hình ảnh của thành phố và tổ chức hợp lý các chức năng đô thị. Những đặc điểm trong xây dựng khu đô thị mới của Bắc Kinh đã đề cập ở trên được hình thành bởi sự tích lũy và phát triển dần dần qua các giai đoạn lịch sử khác nhau. Sự phát triển đô thị mới ở Bắc Kinh đã trải qua ba giai đoạn chính với những tên gọi thành phố vệ tinh, 57SË 95+96 . 2018 SË 95+96 . 201858 khu đô thị mới và trung tâm phụ trợ với nhiều khu đô thị mới. Trong ba giai đoạn, việc xây dựng mối quan hệ vùng của khu đô thị mới ở Bắc Kinh đã dần phát triển từ việc tập trung vào từng khía cạnh của mối quan hệ giữa khu đô thị mới và thành phố trung tâm đến việc tập trung vào ba khía cạnh, bao gồm mối quan hệ giữa khu đô thị mới và thành phố trung tâm, mối quan hệ giữa khu đô thị mới và vùng Bắc Kinh - Thiên Tân - Hà Bắc, và mối quan hệ giữa khu đô thị mới và các khu vực nông thôn lân cận. Đồng thời, cách thức hình thành sức hút của khu đô thị mới đang chuyển từ thúc đẩy dịch vụ năng suất trong khu này bằng các mệnh lệnh hành chính sang các biện pháp tích hợp chính sách trong hướng dẫn cho các ngành nghề, chính sách hỗ trợ dịch vụ công và cơ sở hạ tầng, và cải thiện chất lượng không gian đô thị. 2.1. Giai đoạn thành phố vệ tinh Trong Quy hoạch Sơ bộ phục vụ Quy hoạch tổng thể Xây dựng đô thị của Bắc Kinh, được báo cáo lên Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc vào tháng 6 năm 1958, đã đề xuất giảm bớt áp lực gây ra do kích thước quá lớn và sự tập trung quá đông dân số tại trung tâm thành phố, gọi là hình thức “thành phố mẹ - con”, nhằm phát triển một nhóm các đô thị vệ tinh (thành phố con) trong khi phát triển khu vực trung tâm thành phố (thành phố mẹ). Cho đến năm 1982, “Quy hoạch chung Xây dựng đô thị Bắc Kinh (dự thảo)” được đệ trình vẫn đề xuất bốn thành phố vệ tinh Yanhua, Thông Châu, Huangcun và Changping sẽ là trọng tâm xây dựng. Theo Quy định tạm thời về Đẩy nhanh Xây dựng thành phố vệ tinh của Bắc Kinh do thành phố Bắc Kinh ban hành vào năm 1984, các doanh nghiệp được hỗ trợ về vốn và thu nhập cho việc di dời đến thành phố vệ tinh, và các chính sách khuyến khích đã được đưa ra cho nhà ở, chăm sóc y tế, giáo dục, đời sống văn hóa và trợ cấp cho người lao động sống ở các thành phố vệ tinh. Quy hoạch tổng thể Bắc Kinh (1991 - 2010) hoàn thành năm 1992 đã chính thức đề xuất “hai sự thay đổi chiến lược”, gồm: những địa điểm chính của xây dựng đô thị cần đạt được sự chuyển đổi chiến lược dần dần từ khu vực trung tâm thành phố đến khu vực ngoại thành, và xây dựng đô thị nhất thiết phải chuyển hướng từ việc mở rộng ra bên ngoài trở thành điều chỉnh và tái thiết. Quy hoạch nêu rõ sẽ phát triển 14 thành phố vệ tinh và các thành phố phải đảm nhận cả hai chức năng, vẫn mở rộng từ khu vực trung tâm thành phố nhưng phải có tính độc lập tương đối. Giai đoạn này chủ yếu diễn ra trong nửa đầu của chính sách Cải cách và Mở cửa nền kinh tế kế hoạch hóa của Trung Quốc, và mục đích chính cho phát triển thành phố vệ tinh là nhằm “thay đổi sự tập trung quá đông dân số và công nghiệp tại khu vực trung tâm thành phố”. Trong thời kỳ của nền kinh tế kế hoạch hóa, sự phát triển thành phố vệ tinh chủ yếu là xây dựng một số dự án công nghiệp trong thành phố vệ tinh hoặc di chuyển các nhà máy trong trung tâm ra thành phố vệ tinh. Tuy nhiên, tốc độ phát triển các thành phố vệ tinh trong trong giai đoạn này tương đối chậm, chủ yếu thể hiện về quy mô, cấu trúc và chức năng của một quận. Nhưng sau khi đưa ra chính sách Cải cách và Mở cửa, các nhà hoạch định chính sách nhận ra tầm quan trọng của việc thiết lập các chính sách hỗ trợ toàn diện để phát triển thành phố vệ tinh và bắt đầu nhấn mạnh vai trò của phát triển bất động sản và xây dựng phương tiện vận chuyển đường sắt nhằm thúc đẩy và hướng dẫn phát triển khu đô thị mới. 2.2. Giai đoạn khu đô thị mới Chiến lược phát triển khu đô thị mới được chính thức đề xuất trong “Quy hoạch tổng thể Bắc Kinh (2004-2020)”. “Trên cơ sở ban đầu là thành phố vệ tinh, khu đô thị mới sẽ là khu vực đô thị hóa có quy mô lớn nhằm giúp giảm bớt áp lực về dân số và chức năng của thành phố trung tâm, tập hợp các ngành nghề mới và thúc đẩy phát triển khu vực, với sự tự chủ tương đối”. Có 11 khu đô thị mới theo 59SË 95+96 . 2018 quy hoạch, tập trung ở ba quận mới, cụ thể là Thông Châu, Thuận Nghĩa (Shunyi) và Yizhuang. Trong quy hoạch tổng thể này, chiến lược phối hợp và phát triển khu vực là một vấn đề rất quan trọng, kêu gọi tích cực thúc đẩy hợp tác kinh tế và phối hợp phát triển ở Vùng Circum-Bohai, do đó thúc đẩy Bắc Kinh trở thành thành phố hạt nhân trong Vùng Bắc Kinh - Thiên Tân - Hà Bắc. Mặt khác, khu đô thị mới sẽ trở thành “một nút quan trọng cho sự phát triển vùng”. Phối hợp phát triển các khu vực đô thị và nông thôn cũng rất được chú trọng trong quy hoạch tổng thể này. Nhất thiết phải “thực hiện một chiến lược đô thị hóa tập trung tại khu đô thị mới và đô thị trọng điểm”, biến khu đô thị mới thành một phần quan trọng trong cấu trúc “trung tâm thành phố - khu đô thị mới - đô thị” trong khu hành chính của thành phố để hướng dẫn phát triển phối kết hợp đô thị - nông thôn trong phạm vi của các quận và huyện. Trong giai đoạn này, “thành phố vệ tinh” được nâng cấp thành “khu đô thị mới”, nhằm nhấn mạnh sự độc lập của khu đô thị mới, tính toàn diện của các chức năng và ảnh hưởng lan tỏa, từ đó nâng cao vị thế và vai trò của khu đô thị mới trong cấu trúc không gian đô thị của Bắc Kinh và hỗ trợ phân chia chức năng của lao động và hợp tác giữa khu đô thị mới và thành phố trung tâm. Ngoài việc xác định các nhiệm vụ của khu đô thị mới trong việc giảm bớt áp lực cho trung tâm thành phố, quy hoạch tổng thể cũng đưa ra những sắp xếp chung, liên quan đến yêu cầu phát triển cân bằng khu vực và phát triển phối hợp đô thị - nông thôn, và tăng cao gấp đôi nhu cầu, đó là “phát triển các cơ sở dịch vụ công cộng trong giáo dục, văn hóa, y tế, thể thao và phúc lợi xã hội với chất lượng cao và tiêu chuẩn cao để tăng sức hấp dẫn và tạo sự phát triển cho khu đô thị mới. Do đó, có thể thấy rằng ở giai đoạn phát triển khu đô thị mới, chiến lược phát triển khu này ở Bắc Kinh đã trở nên rất toàn diện và có hệ thống. Hiện tại, khu đô thị mới của Bắc Kinh đã bước vào giai đoạn phát triển nhanh chóng, đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện mô hình không gian đô thị của Bắc Kinh, thúc đẩy sự phát triển phối hợp trong khu vực và thúc đẩy hội nhập đô thị - nông thôn. 2.3. Giai đoạn “trung tâm phụ trợ đô thị với nhiều khu đô thị mới” Vào tháng 9 năm 2017, Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc và Hội đồng Nhà nước đã phê duyệt Quy hoạch tổng thể Bắc Kinh (2016 - 2035). Quy hoạch mới đề xuất xây dựng một cấu trúc không gian đô thị gồm “một lõi, một khu đô thị trung tâm, một trung tâm phụ trợ, hai trục, nhiều khu đô thị mới và một khu bảo tồn sinh thái”. Ở đây, một “trung tâm phụ trợ” đề cập đến trung tâm phụ trợ của Bắc Kinh, tạo nên một trong hai cánh mới của Bắc Kinh (cánh kia là khu vực Xiong’an New Area ở tỉnh Hà Bắc). “Nhiều khu đô thị mới” có nghĩa là năm khu đô thị mới trên đồng bằng, bao gồm Thuận Nghĩa (Shunyi), Đại Hưng (Daxing), Yizhuang, Xương Bình (Changping) và Phòng Sơn (Fangshan), cùng nhau tạo thành một khu vực quan trọng để thực hiện các chức năng phù hợp và giảm áp lực dân số từ khu vực đô thị trung tâm và là một khu vực chủ chốt thúc đẩy phát triển phối hợp giữa Bắc Kinh - Thiên Tân - Hà Bắc. Xây dựng trung tâm phụ trợ ở Bắc Kinh là một quyết định quan trọng ở cấp quốc gia được đưa ra để thực hiện chiến lược phối hợp Vùng Kinh Tân Ký (Jing-Jin-Ji). Điều này đã được chỉ ra rất rõ tại cuộc họp Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc vào ngày 27 tháng 5 năm 2016 rằng việc xây dựng trung tâm phụ trợ của Bắc Kinh không chỉ cần thiết để điều chỉnh mô hình không gian của Bắc Kinh, giải quyết các vấn đề đô thị lớn và mở rộng không gian mới mà còn thúc đẩy phối hợp phát triển trong vùng Kinh Tân Ký và để khám phá mô hình phát triển tối ưu trong khu vực dày đặc kinh tế - dân số. Cốt lõi của việc thúc đẩy sự phát triển phối hợp của Vùng Kinh Tân Ký chính là làm giảm bớt theo thứ tự các chức năng không thuộc thủ đô của Bắc Kinh, và trung tâm phụ trợ Bắc Kinh và Khu vực Xiong’an New Area của tỉnh Hà Bắc sẽ trở thành hai cánh mới của Bắc Kinh để tiếp quản các chức năng không thuộc thủ đô Bắc Kinh. Các khu đô thị mới khác sẽ đóng vai trò trong phát triển phối hợp trong vùng Kinh Tân Ký. Ở giai đoạn này, chuyển giao các chức năng không thuộc thủ đô của Bắc Kinh và lập quy hoạch hợp lý trong vùng Kinh Tân Ký rộng lớn đã trở thành một nhiệm vụ chính và ưu tiên hàng đầu cho sự phát triển phối hợp của ba địa điểm. Xây dựng khu đô thị mới ở Bắc Kinh, đặc biệt là xây dựng trung tâm phụ trợ của thành phố đã được nâng cấp thành một phần quan trọng của Quy hoπch & ki’n trÛc th’ giÌi Chiến lược Quốc gia. Trong khi đó, hướng đến giải quyết nhiều vấn đề nảy sinh trong quá trình đô thị hóa nhanh chóng ở giai đoạn trước, chính quyền trung ương đã đưa ra những yêu cầu rất cao về chất lượng xây dựng của thành phố, kêu gọi “duy trì tầm nhìn toàn cầu, tiêu chuẩn quốc tế, đặc trưng và định hướng Trung Hoa nhằm tạo ra lịch sử và theo đuổi tinh thần nghệ thuật, thúc đẩy quy hoạch và xây dựng trung tâm phụ trợ của thành phố với những ý tưởng tiên tiến nhất, tiêu chuẩn cao nhất và chất lượng tốt nhất”. 3. Tổng quan về Khu đô thị mới Thông Châu 3.1. Quy hoạch và phát triển Khu đô thị mới Thông Châu Theo Quy hoạch tổng thể thủ đô Bắc Kinh (2016-2035), phạm vi quy hoạch của trung tâm phụ trợ thủ đô Bắc Kinh bao gồm khoảng 155km2 và khu vực kiểm soát ngoại vi, cụ thể là toàn bộ khu vực Thông Châu chiếm khoảng 906km2. Phạm vi của trung tâm phụ trợ của Bắc Kinh đề cập đến khu vực tập trung xây dựng nằm trong Quy hoạch khu đô thị mới Thông Châu trước đây; nó nằm ở phía đông của khu vực đô thị trung tâm Bắc Kinh, cách Quảng trường Thiên An Môn khoảng 20km và cách Khu thương mại trung tâm (CBD) 13km. Từ thời xa xưa, Thông Châu đã là cửa ngõ phía đông của Bắc Kinh và sự phát triển đô thị của nó có thể bắt nguồn từ thị trấn cổ Lu hơn 2.000 năm trước. Nằm ở đầu phía bắc của kênh Đại Vận Hà, Bắc Kinh - Hàng Châu, Thông Châu bắt đầu đảm nhận giao thông thủy vào thời nhà Tùy và nhà Đường; sau khi Bắc Kinh trở thành thủ đô trong thời kỳ nhà Nguyên, nhà Minh và nhà Thanh, giao thông đường thủy phát triển lên đến đỉnh điểm, chứng kiến sự hình thành tiếp theo của Phố cổ Zhangjiawan và thành phố cổ Thông Châu, để lại rất nhiều di tích lịch sử và văn hóa liên quan đến kênh Đại Vận Hà và giao thông đường thủy. Sau khi giao thông đường thủy bị tạm dừng vào cuối triều đại nhà Thanh, huyện Thông Châu vẫn đóng vai trò là trung tâm hành chính, kinh tế và văn hóa trong phạm vi thẩm quyền của khu vực Thông Châu. Trong Quy hoạch sơ bộ phục vụ cho Quy hoạch tổng thể xây dựng đô thị của Bắc Kinh năm 1957, huyện Thông Châu đã được liệt kê trong số các đô thị vệ tinh. Quy hoạch tổng thể thành phố vệ tinh Thông Châu đưa ra vào năm 1984 đề xuất thành phố Thông Châu nên trở thành trung tâm kinh tế và thương mại ở phía đông thủ đô Bắc Kinh và “thành phố vệ tinh toàn diện của thủ đô”, có diện tích quy hoạch xây dựng 36,46km2 và dân số 200.000 người tại khu vực đô thị. Trong bản Quy hoạch tổng thể năm 2004 của Bắc Kinh, Khu đ