Tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ của các cấp chính quyền địa phương

NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN38 Số 119 - tháng 9/2017 TOÅ CHÖÙC BOÄ MAÙY KIEÅM TOAÙN NOÄI BOÄ CUÛA CAÙC CAÁp CHíNH QUYEàN ÑÒA pHÖÔNG ThS. PHAN THị THÙY LINH Các cấp chính quyền địa phương (CQĐP) có trách nhiệm quản lý và sử dụng nguồn lực tài chính công và tài sản công rất lớn của quốc gia. Mặt khác, trong hệ thống các cơ quan nhà nước, hoạt động của các cấp CQĐP gắn liền với việc thực hiện chính sách, pháp luật của Nhà nước, tác động trực tiếp đến đời sống kinh tế - xã hội nên việc quản lý và sử dụng đúng đắn, tiết kiệm, hiệu quả, hiệu lực các nguồn lực tài chính, tài sản công là một yêu cầu bắt buộc, đòi hỏi các cấp CQĐP cần tăng cường hiệu lực của hoạt động kiểm tra, kiểm soát, trong đó, kiểm toán nội bộ (KTNB) là công cụ kiểm tra, kiểm soát độc lập và hiệu quả cần được xây dựng về tổ chức bộ máy để tổ chức hoạt động phục vụ cho quản lý của các cấp CQĐP. Từ khóa: kiểm toán nội bộ, chính quyền địa phương Organization of internal auditing apparatus of local governmental levels Local authorities (Las) are responsible for managing and utilizing the nation’s vast public finances and public assets. On the other hand, in the system of state agencies, the activities of different levels of the State administration level are closely linked with the implementation of policies and laws of the State and directly affect the socio-economic life. Proper use, saving, efficiency, effectiveness of financial resources, public assets is a mandatory requirement, requiring the local authorities to enhance the effectiveness of inspection and control activities, in which internal auditing is an independent and effective instrument of control and control that needs to be developed in terms of the organization of the organization to serve the management of the local level. keywords: Internal auditing, local government 1. Tổng quan về kiểm toán nội bộ của các cấp chính quyền địa phương 1.1. Khái niệm Trải qua nhiều giai đoạn phát triển, đã có nhiều định nghĩa về KTNB; về cơ bản các định nghĩa được đưa ra không có sự khác nhau nhiều. Sau đây là một định nghĩa về KTNB khá rõ và đơn giản: “KTNB là một chức năng đánh giá độc lập trong một tổ chức nhằm kiểm tra và đánh giá các hoạt động của tổ chức như là một hoạt động phục vụ tổ chức” ([3], tr.5). KTNB có thể được tổ chức tại mọi thực thể kinh tế, từ tổ chức tư nhân đến tổ chức nhà nước. KTNB trong các cơ quan nhà nước thực chất là tổ chức (bộ phận). KTNB được thành lập và hoạt động trong các cơ quan nhà nước, gồm hệ thống các cơ quan của các cấp chính quyền nhà nước từ Trung ương đến các địa phương (cấp Tỉnh, Huyện và Xã). NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 39Số 119 - tháng 9/2017 Như vậy, KTNB của các cấp CQĐP là những tổ chức được thành lập để thực hiện chức năng KTNB trong các cơ quan nhà nước của các cấp CQĐP. KTNB nói chung và KTNB của các cấp chính quyền địa phương ra đời và phát triển là do nhu cầu khách quan của quản lý kinh tế trong tổ chức. Bản chất của KTNB là một công cụ quản lý, một hoạt động dịch vụ được tiến hành nhằm nâng cao hiệu quả quản lý của tổ chức. Vì vậy, KTNB là loại hình kiểm toán được thiết lập trong tổ chức theo nhu cầu của chính tổ chức đó, trong đó có KTNB của các cấp CQĐP. 1.2. Mục đích, chức năng, nguyên tắc và vai trò của kiểm toán nội bộ của các cấp chính quyền địa phương Mục đích cơ bản và chủ yếu của KTNB của các cấp CQĐP là hỗ trợ cho các cơ quan nhà nước của các cấp của CQĐP trong việc thực hiện các mục tiêu trong hoạt động của cơ quan, mà trực tiếp là các yêu cầu của quản lý, được thể hiện ở việc đáp ứng hai yêu cầu cơ bản của mỗi cơ quan nhà nước là: bảo vệ tổ chức và các nguồn lực của tổ chức; hoàn thiện và nâng cao hiệu quả, hiệu lực của quản lý của tổ chức, giúp cho tổ chức thực hiện được các mục tiêu hoạt động và ngày càng phát triển. Để thực mục đích của mình, KTNB nói chung có ba chức năng cơ bản: i) Kiểm tra là chức năng cơ bản của KTNB, nó quyết định sự ra đời của KTNB; ii) Đánh giá là chức năng phái sinh của KTNB, nó được phát triển trên cơ sở chức năng kiểm tra của KTNB, đánh giá bao hàm cả việc xác nhận độ tin cậy, trung thực của các thông tin, tài liệu đã được Kiểm toán viên nội bộ (KTVNB) kiểm tra; iii) Tư vấn là việc KTVNB đưa ra những ý kiến nhằm giúp đơn vị, bộ phận được kiểm toán trong việc xử lý, cải tiến, đổi mới, hoàn thiện trong quản lý. KTNB hiện đại ngày càng chú trọng đến chức năng tư vấn, hỗ trợ đơn vị được kiểm toán trong quá trình quản lý rủi ro và nâng cao hiệu quả hoạt động. Các tổ chức KTNB trên thế giới đều thừa nhận các nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động KTNB: i) Tổ chức và hoạt động độc lập. Theo đó, bộ phận KTNB chỉ chịu sự chỉ đạo và chịu trách nhiệm trước người đứng đầu tổ chức và trong hoạt đông kiểm toán, bộ phận KTNB và KTVNB được độc lập về hoạt động nghiệp vụ; ii) Tuân thủ pháp luật và các quy định. Hoạt động của KTNB phải tuân thủ tuyệt đối hiến pháp, pháp luật của Nhà nước; mặt khác, KTNB phải tuân thủ các quy định (hợp pháp) trong tổ chức và hoạt động theo quy định của tổ chức đã sinh ra nó; iii) Trung thực, khách quan. NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN40 Số 119 - tháng 9/2017 Nguyên tắc này quyết định mục đích và sự phát triển của KTNB. Trên cơ sở nguyên tắc này, các quy định trong hoạt động của KTNB phải tạo lập được đầy đủ các điều kiện về địa vị, tính độc lập về chuyên môn... của KTNB và KTVNB để đáp ứng được yêu cầu của nguyên tắc trung thực, khách quan. Vai trò của KTNB của các cấp CQĐP hướng đến phục vụ cho việc thực hiện các mục tiêu hoạt động trong mỗi cơ quan và mỗi cấp CQĐP, được thể hiện: i) KTNB cung cấp thông tin trung thực, khách quan về việc đánh giá và tư vấn trong quản lý tài chính công, tài sản công để phục vụ cho quản trị nội bộ của cơ quan; ii) KTNB giúp giảm thiểu rủi ro trong hoạt động, góp phần hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, nâng cao chất lượng, hiệu lực của quản trị; iii) KTNB góp phần nâng cao tính tuân thủ, tính kinh tế, hiệu quả trong quản lý và sử dụng các nguồn lực kinh tế tại cơ quan; iv) KTNB tạo cơ sở cho các cơ quan thực hiện tốt các chức năng, nhiệm vụ theo quy định. Hiện nay, tại CQĐP cấp tỉnh và cấp huyện đã có hệ thống các cơ quan Thanh tra Nhà nước. Tuy nhiên, với chức năng, nhiệm vụ được quy định, hoạt động thanh tra tập trung hướng tới việc phát hiện các vi phạm pháp luật trong hoạt động của các cơ quan, đơn vị. Việc thực hiện kiểm tra, kiểm soát độc lập (KTNB), toàn diện, thường xuyên việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, cũng như nghiên cứu, đánh giá chuyên sâu trong hoạt động quản lý từng lĩnh vực, từng bộ phận thì chưa có tổ chức nào đáp ứng được yêu cầu. Do vậy, đòi hỏi cần tổ chức bộ máy để tổ chức hoạt động KTNB để đáp ứng yêu cầu khách quan đó. 2. Xây dựng tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ của các cấp chính quyền địa phương 2.1. Khái niệm, yêu cầu và vai trò của tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ của các cấp chính quyền địa phương Khái niệm chung về “Tổ chức bộ máy”: là sự sắp xếp, bố trí thành các bộ phận để cùng thực hiện một nhiệm vụ hoặc một chức năng chung của tổ chức. Từ cách hiểu đó, có thể đưa ra khái niệm: Tổ chức bộ máy KTNB trong các cấp CQĐP là việc sắp xếp, bố trí các đơn vị, các bộ phận KTNB trong mỗi đơn vị, mỗi cấp CQĐP phù hợp với trách nhiệm, quyền hạn của mỗi đơn vị, mỗi cấp CQĐP để thực hiện được mục đích KTNB. Từ khái niệm đó, có thể xác định những yêu cầu cơ bản trong tổ chức bộ máy KTNB của các cấp CQĐP, gồm: i) Tổ chức bộ máy KTNB phải xác định trong phạm vi toàn bộ hệ thống các cơ quan của mỗi cấp CQĐP với cơ cấu thích hợp; ii) Mục tiêu tổ chức bộ máy KTNB của các cấp CQĐP phải hướng tới đảm bảo thực hiện được chức năng kiểm toán với các nhiệm vụ cụ thể phù hợp; iii) Các bộ phận KTNB trong mỗi cơ quan, mỗi cấp CQĐP phải được xác định rõ trách nhiệm, quyền hạn; đồng thời, giữa chúng tạo nên mối liên hệ thống nhất để cùng thực hiện mục tiêu của KTNB của mỗi cấp CQĐP; iv) Mỗi cấp CQĐP phải thực hiện đầy đủ các chức năng quản lý về tổ chức, hoạt động theo phân cấp quản lý đối với KTNB để đảm bảo phát huy hiệu lực của KTNB của mỗi cấp CQĐP. Ngoài ra, tổ chức bộ máy KTNB của các cấp CQĐP còn cần đáp ứng các yêu cầu chung:i) KTNB phải hướng đến đạt được mục đích, mục tiêu hoạt động quản lý của mỗi cấp CQĐP; ii) Tổ chức – nhân sự phải theo hướng chuyên môn hóa, chuyên nghiệp hóa; iii) Tổ chức bộ máy phải ổn định và linh hoạt, thích nghi với yêu cầu thay đổi; iv) Đảm bảo yêu cầu tiết kiệm, hiệu quả, hiệu lực. KTNB có vai trò quan trọng trong việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mỗi cơ quan, mỗi cấp CQĐP; vai trò đó được thể hiện: i) KTNB là cơ sở cho các cấp CQĐP thực hiện được các mục tiêu quản lý và phát triển trong từng thời kỳ; ii) KTNB tạo tiền đề trực tiếp cho các cấp CQĐP có công cụ kiểm tra, kiểm soát nội bộ rất hiệu lực đối với mọi nguồn lực và mọi hoạt động theo quy định; iii) KTNB giúp nâng cao chất lượng, hiệu quả quản lý hoạt động của các cấp CQĐP. Như vậy, tổ chức bộ máy KTNB là điều kiện không thể thiếu để giúp các cấp CQĐP phát huy cao hơn vai trò của kiểm tra, kiểm soát phục vụ cho quản lý. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 41Số 119 - tháng 9/2017 2.2. Mô hình và phương án tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ của các cấp CQĐP Tổ chức bộ máy KTNB của các cấp CQĐP có thể được thực hiện theo 3 mô hình: i) Mô hình tổ chức bộ máy KTNB tập trung; ii) Mô hình tổ chức bộ máy KTNB phân tán; iii) Mô hình tổ chức bộ máy KTNB kết hợp giữa tập trung và phân tán. Tại các cấp CQĐP, mặc dù có thể lựa chọn một trong số các mô hình tổ chức bộ máy trên, song, do đặc điểm về quy mô tổ chức và nhiệm vụ của 2 cấp CQĐP cấp huyện và cấp xã chỉ nên lựa chọn theo mô hình tổ chức bộ máy KTNB tập trung; nội dung cụ thể như sau: - KTNB của CQĐP cấp huyện. Thành lập cơ quan KTNB (cấp phòng), trực thuộc Chủ tịch UBND cấp huyện, thực hiện chức năng kiểm toán tại tất cả các bộ phận thuộc chính quyền cấp huyện; đồng thời, có nhiệm vụ chỉ đạo về chuyên môn, nghiệp vụ đối với hoạt động KTNB của CQĐP cấp xã và chịu sự chỉ đạo chuyên môn, nghiệp vụ của cơ quan KTNB của CQĐP cấp tỉnh. - KTNB của CQĐP cấp xã. Do quy mô trực tiếp quản lý và sử dụng tài chính công, tài sản công và quy mô bộ máy nhỏ nên theo kinh nghiệm các nước, không thành lập bộ phận chuyên trách về KTNB mà Chủ tịch UBND cấp xã sẽ chịu trách nhiệm về hoạch định kế hoạch và tổ chức thực hiện KTNB thông quan tổ chức các đoàn KTNB lâm thời (sử dụng các công chức chuyên môn thuộc bộ máy CQĐP của cấp mình hoặc thuê ngoài) hoặc thuê công ty kiểm toán thực hiện kiểm toán theo kế hoạch. Như vậy, việc lựa chọn mô hình tổ chức bộ máy KTNB của các cấp CQĐP chỉ còn lại là sự lựa chọn đối với CQĐP cấp tỉnh từ 3 mô hình trên. Mô hình thứ nhất: Tổ chức bộ máy KTNB tập trung. Theo mô hình này, tại CQĐP cấp tỉnh chỉ thành lập một cơ quan KTNB (cấp sở), trực thuộc Chủ tịch UBND tỉnh, thực hiện chức năng kiểm toán tại tất cả các cơ quan thuộc CQĐP cấp tỉnh. Tổ chức bộ máy KTNB theo mô hình tập trung có ưu điểm là bộ máy tổ chức thống nhất, tương đối gọn, xác định rõ chức năng KTNB của mỗi cấp chính quyền. Tuy nhiên, CQĐP cấp tỉnh có vai trò lớn trong quản lý nhà nước tại địa phương, các cơ quan trực thuộc chính quyền cấp tỉnh được tổ chức chuyên môn hóa quản lý nhà nước, có đặc NGHIEÂN CÖÙU TRAO ÑOÅI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN42 Số 119 - tháng 9/2017 thù riêng và cần thực hiện tự chủ cao trong quản lý thì việc tổ chức theo mô hình tập trung sẽ hạn chế sự chủ động trong công tác KTNB để phục vụ cho chức năng quản lý của cơ quan. Mô hình thứ hai: Tổ chức bộ máy KTNB phân tán. Theo mô hình này, tại mỗi cơ quan thuộc CQĐP cấp tỉnh, thành lập một bộ phận KTNB (không có cơ quan KTNB chung của chính quyền cấp tỉnh), thực hiện chức năng KTNB tại cơ quan đó; trong đó, tại các cơ quan có quy mô quản lý tài chính công, tài sản công lớn (các cơ quan có nhiều đơn vị trực thuộc: Sở Giáo dục, Y tế, Nông lâm) thì thành lập bộ phận KTNB là đơn vị cấp phòng; các cơ quan còn lại, tùy quy mô quản lý, có thể hình thành một tổ KTVNB trực thuộc Thủ trưởng cơ quan. Tổ chức bộ máy KTNB theo mô hình phân tán có ưu điểm là: Tại các cơ quan thuộc CQĐP cấp tỉnh có bộ phận KTNB để chủ động, phục vụ tốt cho công tác quản lý của cơ quan. Tuy nhiên, theo mô hình này, thiếu cơ quan KTNB của CQĐP cấp tỉnh để thực hiện kiểm toán những hoạt động, chương trình liên ngành của tỉnh, liên cấp chính quyền và thực hiện chỉ đạo chung, tổng hợp về KTNB cho chính quyền cấp tỉnh. Mô hình thứ ba: Tổ chức bộ máy KTNB kết hợp giữa tập trung và phân tán. Theo mô hình này, tại CQĐP cấp tỉnh, thành lập một cơ quan KTNB; tại các cơ quan trực thuộc thành lập bộ phận KTNB (cấp phòng hoặc Tổ KTVNB) trực thuộc Thủ trưởng cơ quan. Mô hình thứ ba vừa đáp ứng được yêu cầu đảm bảo tính hệ thống trong quản lý và trong tổ chức, hoạt động KTNB, vừa đáp ứng được yêu cầu chuyên môn hóa phục vụ cho quản lý của các cơ quan và của CQĐP cấp tỉnh. Đây là mô hình tổ chức bộ máy KTNB phù hợp với điều kiện thực tiễn của các cấp CQĐP của Việt Nam hiện nay. Điều kiện thực tiễn của Việt Nam hiện nay: Tại các cấp CQĐP cấp tỉnh và cấp huyện đã và đang tồn tại các cơ quan Thanh tra nhà nước (hầu hết các nước có nền kiểm toán phát triển không còn cơ quan này mà chức năng thanh tra được chuyển thành chức năng kiểm toán điều tra trong cơ quan KTNB của mỗi cấp chính quyền) thì cần xây dựng và lựa chọn các phương án tổ chức bộ máy KTNB phù hợp với yêu cầu thực tiễn trong từng giai đoạn phát triển, có thể đưa ra 2 phương án cơ bản sau: Phương án thứ nhất: Thành lập mới cơ quan KTNB trên cơ sở có sự điều chỉnh chức năng thanh tra của CQĐP cấp tỉnh và cấp huyện; cụ thể: - CQĐP cấp tỉnh: i) Thành lập cơ quan KTNB độc lập, là đơn vị cấp sở trực thuộc Chủ tịch UBND cấp tỉnh, thực hiện chức năng KTNB đối với những hoạt động, chương trình liên ngành, liên cấp của CQĐP cấp tỉnh và thực hiện chức năng giúp UBND cấp tỉnh quản lý về KTNB của cấp mình; ii) Tại các cơ quan trực thuộc chính quyền cấp tỉnh, thành lập bộ phận KTNB độc lập là đơn vị cấp phòng hoặc tổ KTNB (tùy theo quy mô của cơ quan) trực thuộc Thủ trưởng cơ quan và chịu sự chỉ đạo chuyên môn nghiệp vụ của cơ quan KTNB cấp tỉnh, thực hiện chức năng KTNB trong hệ thống tổ chức của cơ quan mình. - CQĐP cấp huyện và xã: i) Thành lập bộ phận KTNB độc lập, trực thuộc Chủ tịch UBND cấp huyện và chịu sự chỉ đạo về chuyên môn, nghiệp vụ của cơ quan KTNB cấp tỉnh, thực hiện chức năng KTNB thống nhất đối với các bộ phận thuộc hệ thống CQĐP cấp huyện; ii) CQĐP cấp xã không thành lập bộ phận KTNB mà giao thêm chức năng, nhiệm vụ quản lý về KTNB cho Chủ tịch UBND cấp xã. Xây dựng tổ chức bộ máy KTNB theo phương án trên có ưu điểm: Tổ chức bộ máy KTNB đảm bảo được sự độc lập, tạo khả năng phát huy được vai trò của KTNB phục vụ cho hoạt động quản lý của các cơ quan, các cấp CQĐP; song, có những hạn chế trong thực tiễn là: tăng thêm bộ máy hành chính nhà nước của CQĐP cấp tỉnh và huyện; mặt khác, khi không xử lý hợp lý phạm vi, nhiệm vụ giữa Thanh tra nhà nước và KTNB thì sẽ tăng thêm sự chồng chéo, kém hiệu quả của hoạt đông kiểm tra, kiểm soát của các cấp CQĐP. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 43Số 119 - tháng 9/2017 Phương án thứ hai: Hình thành KTNB trên cơ sở tổ chức lại hệ thống các cơ quan thanh tra của các cấp CQĐP; cụ thể: - CQĐP cấp tỉnh: Thành lập cơ quan, bộ phận KTNB trên cơ sở tổ chức lại hệ thống thanh tra nhà nước và thanh tra chuyên ngành, cụ thể: i) Tổ chức lại Thanh tra nhà nước cấp tỉnh. Cơ quan này sẽ thực hiện cả chức năng thanh tra và KTNB (đổi tên thành cơ quan Thanh tra và KTNB); trong đó, tổ chức bộ máy thành 2 phân hệ: Phân hệ KTNB, thực hiện chức năng KTNB đối với những hoạt động, chương trình liên cơ quan, liên cấp chính quyền thực hiện; Phân hệ thanh tra, thực hiện hoạt động thanh tra đối với các hoạt động, chương trình có tính chất liên cơ quan, liên cấp chính quyền thực hiện; ngoài ra, thực hiện chức năng giúp UBND cấp tỉnh quản lý về KTNB của cấp mình. ii) Tổ chức lại Thanh tra ngành. Tại các bộ phận Thanh tra tại các cơ quan nhà nước cấp tỉnh (đã có phòng Thanh tra) sẽ thực hiện cả chức năng thanh tra ngành và KTNB (đổi tên thành phòng Thanh tra và KTNB); trong đó, tổ chức thành 2 bộ phận: Bộ phận KTNB, thực hiện chức năng KTNB và kiểm toán điều tra (thanh tra hành chính) nội bộ; ii) Bộ phận thanh tra ngành thực hiện chức năng thanh tra ngành theo quy định. - CQĐP cấp huyện và xã: i) Tổ chức lại cơ quan Thanh tra nhà nước cấp huyện (đổi tên thành cơ quan Thanh tra và KTNB); trong đó, chia làm 2 bộ phận: i) Bộ phận KTNB thực hiện chức năng KTNB và bộ phận Thanh tra thực hiện chức năng thanh tra theo quy định. ii) CQĐP cấp xã không thành lập bộ phận KTNB mà giao thêm chức năng, nhiệm vụ quản lý về KTNB cho Chủ tịch UBND cấp xã. Xây dựng tổ chức bộ máy KTNB theo phương án thứ hai có ưu điểm: Bộ máy Thanh tra và KTNB được tổ chức đảm bảo được sự thống về cả tổ chức và hoạt động; không những tránh được sự chồng chéo trong hoạt động giữa KTNB và thanh tra mà còn tránh được sự chồng chéo hoạt động giữa cơ quan Thanh tra và KTNB cấp tỉnh với bộ phận Thanh tra và KTNB của các cơ quan cấp tỉnh và Thanh tra, KTNB cấp huyện; mặt khác, tổ chức bộ máy như trên, tạo nên sự đổi mới, hoàn thiện về hoạt động kiểm tra, kiểm soát của các cấp CQĐP mà không tăng thêm tổ chức, biên chế. Đây là phương án tốt nhất trong xây dựng tổ chức bộ máy KTNB trong các cấp CQĐP hiện nay. Tuy nhiên, để hoàn thiện tổ chức bộ máy KTNB của các cấp CQĐP theo phương án thứ hai ở trên thì cần thực hiện tiếp 2 nhiệm vụ: i) Xây dựng lại quy chế tổ chức hoạt động của các cơ quan, bộ phận Thanh tra và KTNB mà nội dung quan trọng nhất là phân công rõ phạm vi và đảm bảo sự phối hợp giữa hoạt động thanh tra và hoạt động KTNB; ii) Tổ chức xây dựng đội ngũ và đào tạo Thanh tra viên và KTVNB để đáp ứng yêu cầu của tổ chức mới. kết luận Việc hình thành KTNB của các cấp CQĐP là một bước tiến về công tác tổ chức kiểm tra, kiểm soát của các cấp CQĐP trong quản lý và sử dụng tài chính, tài sản công. Đây là việc hình thành một phương thức kiểm tra, kiểm soát mới, đảm bảo tính độc lập cao, đảm bảo hiệu quả và hiệu lực trong kiểm tra, kiểm soát đã được thực tiễn của các nước trên thế giới khẳng định. Tổ chức bộ máy hợp lý là cơ sở quyết định sự ra đời và hoạt động của KTNB, từ đó, tác động tích cực, hiệu quả, hiệu lực hơn đến hoạt động quản lý nhà nước của các cấp CQĐP. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. “Định hướng chiến lược và giải pháp phát triển hệ thống kiểm toán ở Việt Nam trong thời kỳ CNH, HĐH đất nước” – Đề tài khoa học cấp nhà nước của KTNN, năm 2007; 2. “Cơ sở lý luận và thực tiễn phát triển Kiểm toán nội bộ trong các cơ quan, tổ chức của Nhà nước ở Việt Nam” – Đề tài khoa học cấp bộ của KTNN, năm 2009; 3. “Kiểm toán nội bộ, khái niệm và quy trình” – NXB Thống kê, năm 1999.