Tư tưởng quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân của Hồ Chí Minh

Tư tưởng quyền lực nhà nước thuộc về nhõn dõn của Hồ Chớ Minh Trần Ngọc Liờu (Cập nhật: 18/1/2007) Tư tưởng Hồ Chớ Minh về nhà nước là một tài sản quý giỏ trong di sản cỏch mạng của Người. Nú chứa đựng những giỏ trị to lớn cả về phương diện lý luận và thực tiễn đối với cỏch mạng Việt Nam núi chung, xõy dựng nhà nước phỏp quyền xó hội chủ nghĩa ở nước ta núi riờng. Hồ Chớ Minh là người cộng sản Việt Nam đầu tiờn đó lĩnh hội những nội dung cốt lừi trong học thuyết cỏch mạng của chủ nghĩa Mỏc - Lờ-nin, trong đú, cú vấn đề nhà nước và quyền lực nhà nước; mặt khỏc, là người am hiểu sõu sắc văn húa chớnh trị phương Đụng và Việt Nam, với một trớ tuệ phi thường, Hồ Chớ Minh đó kế thừa, vận dụng và phỏt triển sỏng tạo những tinh hoa tư tưởng của nhõn loại trờn cơ sở những yờu cầu của thực tiễn cỏch mạng Việt Nam và từ đú xõy dựng nờn những tư tưởng của riờng mỡnh với những nột độc đỏo hiếm thấy. Tỡm hiểu tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chớ Minh về nhà nước cần xuất phỏt từ hạt nhõn tư tưởng về quyền lực và chủ thể quyền lực nhà nước, từ đú triển khai thành cỏc tư tưởng về cơ chế tổ chức và vận hành quyền lực nhà nước. Ngay từ những năm 20 (thế kỷ XX), Hồ Chớ Minh đó phờ phỏn một cỏch quyết liệt bản chất của bộ mỏy nhà nước thực dõn. Người vạch trần bản chất xấu xa của chế độ thực dõn đế quốc bờn trong cỏi vỏ hào nhoỏng khai húa văn minh trước cụng luận; và qua đú, Người chuẩn bị cho mỡnh những cơ sở lý luận và thực tiễn để hỡnh thành nờn tư tưởng về một nhà nước kiểu mới, thật sự dõn chủ. Điều này thể hiện rừ trong tỏc phẩm Đường Kỏch mệnh - giỏo khoa thư chớnh trị đầu tiờn của cỏch mạng Việt Nam. Người viết: "Chỳng ta đó hy sinh làm cỏch mệnh, thỡ nờn làm cho đến nơi, nghĩa là làm sao cỏch mệnh rồi thỡ quyền giao cho dõn chỳng số nhiều, chớ để trong tay một bọn ớt người. Thế mới khỏi hy sinh nhiều lần, thế dõn chỳng mới hạnh phỳc"(1). Quan điểm quyền lực chớnh trị thuộc về nhõn dõn và phục vụ cho lợi ớch của nhõn dõn là cốt lừi và xuyờn suốt trong tư tưởng Hồ Chớ Minh về nhà nước. Tất cả những nhận thức đú tiếp tục được phỏt triển khụng ngừng trong tư tưởng của Người gắn liền với những chặng đường tiếp theo của cỏch mạng Việt Nam. Người thường dựng khỏi niệm "ủy thỏc" để núi đến việc nhõn dõn trao một phần quyền lực của mỡnh cho nhà nước. Quyền lực của nhà nước từ Trung ương đến địa phương, từ Chủ tịch nước đến cỏn bộ xó đều do nhõn dõn "ủy thỏc" cho. Khi hết một nhiệm kỳ, Chớnh phủ sẽ phải trao lại quyền cho nhõn dõn và nhõn dõn sẽ trao quyền ấy cho một Chớnh phủ ở nhiệm kỳ mới do dõn "tuyển cử". Cỏc khỏi niệm "ủy thỏc", "giao quyền" là những khỏi niệm chớnh trị học và ở Hồ Chớ Minh, cỏc khỏi niệm ấy gắn chặt với nhõn dõn, là sự khẳng định quyền lực thuộc về nhõn dõn. Người cũn thường xuyờn gắn cụm từ nhõn dõn với cỏc khỏi niệm Nhà nước, Chớnh phủ, Quốc hội, v.v.. Vớ dụ, trong giai đoạn 1945 - 1946, cỏc cụm từ "Nhà nước nhõn dõn", "Chớnh phủ nhõn dõn" cú tần số xuất hiện rất cao trong cỏc bài viết, bài núi của Người. Những cụm từ này được Người sử dụng với đối tượng là cỏc cỏn bộ nhà nước cỏc cấp và đặc biệt là với nhõn dõn. Sự khẳng định đú nhắc nhở cỏc cỏn bộ nhà nước phải luụn ghi nhớ quyền hạn và trỏch nhiệm của mỡnh cũng như giỏo dục cho nhõn dõn về một địa vị hoàn toàn mới của họ. Trong tư tưởng Hồ Chớ Minh về nhà nước, tư tưởng về dõn chủ - với ý nghĩa là bản chất của quyền lực nhà nước và phương thức tổ chức, triển khai quyền lực nhà nước là một nột đặc sắc. Theo Người, dõn chủ hiểu một cỏch chung nhất là quyền lực chớnh trị thuộc về nhõn dõn. Ở nước ta, chớnh quyền là của nhõn dõn, do nhõn dõn làm chủ; và, "Nhõn dõn là ụng chủ nắm chớnh quyền. Nhõn dõn bầu ra đại biểu thay mặt mỡnh thi hành chớnh quyền ấy. Thế là dõn chủ"(2). Địa vị làm chủ của người dõn, tức là quan hệ của người dõn với quyền lực nhà nước, được Hồ Chớ Minh làm rừ trong quan hệ với đội ngũ cỏn bộ nhà nước - những người trực tiếp thi hành quyền lực nhà nước. Người viết: Nước ta là nước dõn chủ, địa vị cao nhất là dõn, vỡ dõn là chủ. Trong bộ mỏy cỏch mạng, từ người quột nhà, nấu ăn cho đến Chủ tịch nước đều là phõn cụng làm đày tớ cho dõn. Người căn dặn cỏn bộ nhà nước: Phải nhớ rằng dõn là chủ. Dõn như nước, mỡnh như cỏ. Lực lượng bao nhiờu là nhờ ở dõn hết. Khi núi tới tư cỏch cụng bộc của cỏn bộ nhà nước đối với nhõn dõn, Hồ Chớ Minh khẳng định, mục đớch hoạt động của họ là vỡ lợi ớch chung. Người núi: Những người trỳng cử (vào bộ mỏy nhà nước), sẽ phải ra sức giữ vững nền độc lập của Tổ quốc, ra sức mưu sự hạnh phỳc cho đồng bào. Phải luụn luụn nhớ và thực hành cõu: Vỡ lợi nước, quờn lợi nhà; vỡ lợi chung, quờn lợi riờng. Người khẳng định: Làm việc nước bõy giờ là hy sinh, là phấn đấu, quờn lợi riờng mà nghĩ lợi chung. Những ai muốn làm quan cỏch mạng thỡ nhất định khụng nờn bầu. Nếu dõn là chủ thỡ nhà nước, cỏn bộ nhà nước là cụng bộc của dõn. Đõy là một sỏng tạo độc đỏo của Hồ Chớ Minh. Chớnh tư tưởng này đó chỉ rừ sự đối lập về chất của Nhà nước nhõn dõn với nhà nước phong kiến, nhà nước thực dõn. Người căn dặn cỏc cỏn bộ nhà nước phải luụn ghi nhớ rằng cỏc cơ quan của Chớnh phủ từ toàn quốc đến cỏc làng đều là cụng bộc của dõn, nghĩa là để gỏnh vỏc việc chung cho dõn, chứ khụng phải để đố đầu dõn như trong thời kỳ dưới quyền thống trị của thực dõn Phỏp, phỏt xớt Nhật. Ở đõy, ta thấy Hồ Chớ Minh đó chỉ ra nội hàm của khỏi niệm "cụng bộc của dõn", và cú thể hiểu đõy là một định nghĩa của Hồ Chớ Minh về chức năng của Nhà nước mà ý nghĩa sõu sắc của nú vẫn cũn giữ nguyờn tớnh thời sự và cần được quỏn triệt trong cụng cuộc xõy dựng Nhà nước ta hiện nay. Hồ Chớ Minh đũi hỏi rất cao đối với cỏn bộ nhà nước. Họ cần phải cú rất nhiều phẩm chất, song tựu trung họ phải thực sự vỡ dõn mà làm việc. Người nờu rừ bốn đức tớnh là: cần, kiệm, liờm, chớnh; phải ghi sõu những chữ cụng bỡnh chớnh trực vào lũng; phải cú một tinh thần chớ cụng vụ tư; nếu muốn danh, lợi thỡ danh làm sao cho dõn tộc mỡnh cú danh với thế giới, và lợi làm thế nào cho tranh được lợi với thế giới - đú là danh chớnh và lợi chớnh... Cỏn bộ nhà nước phải làm sao để nhõn dõn yờu quý, khi sắp tới dõn mong, khi đi dõn nhớ. Muốn thế trước hết cỏn bộ phải yờu quý nhõn dõn, phải đặt lợi ớch của nhõn dõn lờn trờn hết, phải kớnh trọng nhõn dõn, tụn trọng nhõn cỏch của họ. Người chỉ rừ: Muốn được dõn yờu, muốn được lũng dõn, việc gỡ cú lợi cho dõn phải hết sức làm, việc gỡ cú hại cho dõn phải hết sức trỏnh. Phải chỳ ý giải quyết cỏc vấn đề, đặc biệt là những vấn đề quan hệ đến đời sống nhõn dõn, dầu khú khăn đến đõu cũng mặc lũng. Núi túm lại, hết thảy những việc cú thể nõng cao đời sống vật chất và tinh thần của dõn phải được đặc biệt chỳ ý. Khỏi niệm dõn chủ cũn được Hồ Chớ Minh làm rừ trong quan hệ của nú với khỏi niệm chuyờn chớnh. Người viết: "Dõn chủ là của quý bỏu nhất của nhõn dõn, chuyờn chớnh là cỏi khúa, cỏi cửa để đề phũng kẻ phỏ hoại, nếu hũm khụng cú khúa, nhà khụng cú cửa thỡ sẽ mất cắp hết. Cho nờn cú cửa phải cú khúa, cú nhà phải cú cửa. Thế thỡ dõn chủ cũng cần phải cú chuyờn chớnh để giữ gỡn lấy dõn chủ"(3); và, "Nhà nước ta cũng là nhà nước của đại đa số nhõn dõn, để thống trị thiểu số phản động, để giữ gỡn lợi ớch của nhõn dõn, bằng cỏch dõn chủ chuyờn chớnh của nhõn dõn"(4). Tư tưởng về dõn chủ của Hồ Chớ Minh được xõy dựng trờn cơ sở nhận thức về sức mạnh vụ địch của nhõn dõn. Người viết: Trong bầu trời khụng gỡ quý bằng nhõn dõn. Trong thế giới khụng gỡ mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhõn dõn. Và, Người đó đưa ra một quan điểm toàn diện về dõn chủ: NƯỚC TA LÀ NƯỚC DÂN CHỦ: Bao nhiờu lợi ớch đều vỡ dõn. Bao nhiờu quyền hạn đều của dõn. Cụng việc đổi mới, xõy dựng là trỏch nhiệm của dõn. Sự nghiệp khỏng chiến, kiến quốc là cụng việc của dõn. Chớnh quyền từ xó đến Chớnh phủ Trung ương do dõn cử ra. Đoàn thể từ trung ương đến xó do dõn tổ chức nờn. Núi túm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dõn. Trong tư tưởng Hồ Chớ Minh, nhõn dõn với tư cỏch là chủ thể quyền lực nhà nước được hiểu là toàn thể nhõn dõn chỉ trừ bọn phản quốc hại dõn. Người viết: Chớnh phủ này là Chớnh phủ toàn quốc, cú đủ nhõn tài Trung, Nam, Bắc tham gia. Xuất phỏt từ yờu thương quý trọng nhõn dõn, Người thấy rừ nguồn sức mạnh vụ tận của khối đại đoàn kết dõn tộc, mọi mưu đồ đề cao lợi ớch vị kỷ của một bộ phận người đi ra ngoài con đường của cả dõn tộc hoặc sẽ bị đào thải, hoặc sẽ làm tổn hại đến khối đại đoàn kết mà kết quả đều làm cho đất nước lõm nguy. Người chỉ rừ, phải thực hiện cho được khối đại đoàn kết dõn tộc. Chỉ cú thế, nhõn dõn mới cú đủ sức mạnh để giành, giữ và thực thi quyền lực của mỡnh, trong đú cú quyền lực nhà nước. Hồ Chớ Minh cho rằng, quyền lực nhà nước thuộc về nhõn dõn gắn liền với việc nhà nước phải làm tất cả để đem lại một cuộc sống hạnh phỳc cho nhõn dõn. Xuất phỏt từ tư tưởng nhõn dõn là chủ thể của quyền lực chớnh trị, tư tưởng dõn chủ của Hồ Chớ Minh được phỏt triển thành nhõn dõn là chủ thể của nhà nước. Vỡ thế, việc nhận thức tư tưởng Hồ Chớ Minh về nhà nước phải được đặt trờn cơ sở coi vấn đề nhà nước là một khớa cạnh trong tư tưởng Hồ Chớ Minh về dõn chủ. Nhà nước, theo Người, là của nhõn dõn "Nhà nước ta phỏt huy dõn chủ đến cao độ, đú là do tớnh chất Nhà nước ta là Nhà nước của nhõn dõn. Cú phỏt huy dõn chủ đến cao độ thỡ mới động viờn được tất cả lực lượng của nhõn dõn đưa cỏch mạng tiến lờn. Đồng thời phải tập trung đến cao độ để thống nhất lónh đạo nhõn dõn xõy dựng chủ nghĩa xó hội"(5). Nhõn dõn sử dụng Nhà nước như một cụng cụ để thực hiện lợi ớch của mỡnh: đối với nhõn dõn, thỡ cụng cụ của nhà nước dõn chủ mới (Chớnh phủ, phỏp luật, cụng an, quõn đội, v.v..) là để giữ gỡn quyền lợi của nhõn dõn. Khi bàn về vai trũ của Nhà nước, Hồ Chớ Minh đó đưa ra quan điểm về nhõn dõn quản lý nhà nước. Điều đỏng lưu ý là, việc nhà nước tiến hành cỏc hoạt động nhằm mục đớch phục vụ lợi ớch của nhõn dõn, thỡ đồng thời, đú cũng chớnh là nhằm tạo điều kiện để nhõn dõn cú thể tham gia quản lý nhà nước. Người viết: "... chỉ cú chế độ của chỳng ta mới thật sự phục vụ lợi ớch của nhõn dõn, trước hết là nhõn dõn lao động, bảo đảm mọi quyền lợi của nhõn dõn, mở rộng dõn chủ để nhõn dõn thật sự tham gia quản lý Nhà nước. Vỡ vậy cho nờn nhõn dõn ta đưa hết khả năng làm trũn nhiệm vụ người chủ nước nhà để xõy dựng chủ nghĩa xó hội, làm cho nước ta mạnh, dõn ta giàu"(6). Tư tưởng quyền lực nhà nước thuộc về nhõn dõn của Hồ Chớ Minh cũn thể hiện trờn mấy phương diện sau: Thứ nhất, về phỏp luật, Người viết: Phỏp luật của chỳng ta hiện nay bảo vệ quyền lợi cho hàng triệu người lao động. Phỏp luật của ta lỳc này, chưa tước bỏ quyền tư hữu, nhưng khụng ai được lợi dụng quyền tư hữu để búc lột thậm tệ nhõn dõn lao động. Phỏp luật của ta là phỏp luật thật sự dõn chủ, vỡ nú bảo vệ quyền tự do, dõn chủ rộng rói cho nhõn dõn lao động. Người khẳng định, "Phộp luật là phộp luật của nhõn dõn, dựng để ngăn cản những hành động cú hại cho nhõn dõn, để bảo vệ lợi ớch chung của đại đa số nhõn dõn"(7). Vỡ vậy, để cú một "chớnh quyền trong sạch", phải kiờn quyết trừng trị những kẻ lợi dụng việc được nhõn dõn giao quyền, rồi cậy quyền cậy thế đi ngược lại lợi ớch của nhõn dõn. Chủ tịch Hồ Chớ Minh đó cương quyết xử lý một số cỏn bộ cao cấp của Nhà nước vi phạm phỏp luật và Người luụn nhắc nhở: Chỳng ta khụng sợ sai lầm, nhưng đó nhận biết sai lầm thỡ phải ra sức sửa chữa. Vậy nờn, ai khụng phạm những lầm lỗi trờn này, thỡ nờn chỳ ý trỏnh đi, và gắng sức cho thờm tiến bộ. Ai đó phạm những lỗi lầm trờn này, thỡ phải hết sức sửa chữa; nếu khụng tự sửa chữa thỡ Chớnh phủ sẽ khụng khoan dung. Thứ hai, về tổ chức bộ mỏy nhà nước, Hồ Chớ Minh nhiều lần nờu ra quan điểm về ba bộ phận cấu thành quan trọng của Nhà nước, đú là cơ quan lập phỏp - Quốc hội; cơ quan hành phỏp - Chớnh phủ và cơ quan tư phỏp - Tũa ỏn. Trong đú, Người núi đến Chớnh phủ nhiều nhất và cũng chớnh ở đõy chứa đựng nhiều quan điểm cú ý nghĩa to lớn về mặt lý luận và thực tiễn. Người viết: "Chớnh phủ ta là chớnh phủ của nhõn dõn, chỉ cú một mục đớch là ra sức phụng sự lợi ớch của nhõn dõn. Chớnh phủ rất mong đồng bào giỳp đỡ, đụn đốc, kiểm soỏt và phờ bỡnh để làm trọn nhiệm vụ của mỡnh là người đày tớ trung thành tận tụy của nhõn dõn"(8). Người khẳng định: "Chế độ của ta là chế độ dõn chủ. Nhõn dõn là chủ. Chớnh phủ là đày tớ của nhõn dõn. Nhõn dõn cú quyền đụn đốc và phờ bỡnh Chớnh phủ. Chớnh phủ thỡ việc to việc nhỏ đều nhằm mục đớch phục vụ lợi ớch của nhõn dõn. Vỡ vậy, nhõn dõn lại cú nhiệm vụ giỳp đỡ Chớnh phủ, theo đỳng kỷ luật của Chớnh phủ và làm đỳng chớnh sỏch của Chớnh phủ, để Chớnh phủ làm trũn phận sự mà nhõn dõn đó giao phú cho"(9). Kế thừa những giỏ trị trong tư tưởng chớnh trị truyền thống của dõn tộc, lại được soi sỏng bởi quan điểm duy của chủ nghĩa Mỏc - Lờ-nin, Hồ Chớ Minh thấy ở nhõn dõn một lực lượng vụ tận. Trong tư tưởng về nhà nước, nhõn dõn chiếm một vị trớ cực kỳ quan trọng. Hồ Chớ Minh tin tưởng vào sức mạnh to lớn của nhõn dõn, sức mạnh ấy một khi được tập hợp, tổ chức, định hướng sẽ tạo nờn những kỳ tớch to lớn, cú thể làm thay đổi hoàn toàn bộ mặt lịch sử. Lịch sử cỏch mạng Việt Nam đó chứng minh niềm tin ấy của Hồ Chớ Minh là hoàn toàn đỳng đắn. Cỏi quan trọng nhất trong chớnh trị là vấn đề thiết chế chớnh quyền nhà nước. Quyền lực chớnh trị là vấn đề trung tõm của mọi cuộc cỏch mạng xó hội. Ở Hồ Chớ Minh, nhà nước là nhà nước của dõn, do dõn và vỡ dõn; quyền lực nhà nước thuộc về nhõn dõn. Như thế, với Hồ Chớ Minh, Nhà nước khụng bao giờ đứng ngoài và đứng trờn nhõn dõn. Gắn chớnh trị với lũng dõn cũng cú nghĩa là Hồ Chớ Minh đó gắn chớnh trị với cơ sở xó hội sõu xa và bền vững của nú. Một quan niệm "đem chớnh trị vào giữa dõn gian" như tư tưởng của Người là một quan niệm chớnh trị dõn chủ về bản chất. Đó quan niệm chớnh trị như thế thỡ nhà chớnh trị núi riờng, nhà nước núi chung trở nờn đầy sức mạnh bởi họ đang suy nghĩ bằng suy nghĩ của nhõn dõn, làm bằng phương thức nhõn dõn và núi tiếng núi của nhõn dõn. Họ sẽ cú đủ bản lĩnh đương đầu với mọi khú khăn mà luụn chắc chắn một niềm tin vào chiến thắng. Quan điểm chớnh trị nhõn dõn ở Hồ Chớ Minh gắn liền với việc làm cho người dõn cú đủ khả năng đảm nhận vai trũ làm chủ của mỡnh. Người đặc biệt coi trọng việc giỏo dục nhõn dõn. Ngay khi Nhà nước ta mới ra đời, Người khẳng định: Chỳng ta cú nhiệm vụ cấp bỏch là phải giỏo dục lại nhõn dõn chỳng ta. Chỳng ta phải làm cho dõn tộc chỳng ta trở nờn một dõn tộc dũng cảm, yờu nước, yờu lao động, một dõn tộc xứng đỏng với nước Việt Nam độc lập. Người đề nghị mở một chiến dịch giỏo dục lại tinh thần nhõn dõn bằng cỏch thực hiện: Cần, Kiệm, Liờm, Chớnh. Người cũng yờu cầu nhõn dõn: Mọi người Việt Nam phải biết quyền lợi của mỡnh, phải cú kiến thức để cú thể tham gia vào cụng cuộc xõy dựng nước nhà. Hồ Chớ Minh yờu cầu người dõn trước hết phải biết đọc, biết viết để cú thể tham gia vào cụng việc nhà nước. Điều này cú nghĩa là, người dõn muốn thực hiện vai trũ làm chủ của mỡnh, muốn thực hiện quyền lực cao quý của mỡnh cần phải cú những năng lực nhất định và Nhà nước phải làm sao để nhõn dõn cú được những năng lực ấy. Như vậy, trờn cơ sở vận dụng học thuyết Mỏc - Lờ-nin về nhà nước vào điều kiện cụ thể của cỏch mạng và xó hội Việt Nam, đặc biệt là, trờn cơ sở nghiờn cứu và tổng kết thực tiễn xõy dựng chớnh quyền nhõn dõn, xõy dựng chế độ xó hội mới, Hồ Chớ Minh đó nờu ra một hệ thống cỏc quan điểm về nhà nước kiểu mới ở Việt Nam. Đõy thực sự là những chỉ dẫn quý bỏu cả về lý luận và thực tiễn đối với cụng cuộc xõy dựng Nhà nước phỏp quyền xó hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. * Phú Chủ nhiệm Bộ mụn Khoa học quản lý, Đại học Khoa học Xó hội và Nhõn văn (1) Hồ Chớ Minh: Toàn tập, Nxb Chớnh trị Quốc gia, Hà Nội, 1995, t 2, tr 270 (2) Hồ Chớ Minh: Sđd, t 7, tr 218 - 219 (3) Hồ Chớ Minh: Sđd, t 8, tr 279 - 280 (4) Hồ Chớ Minh: Sđd, t 7, tr 216 - 217 (5), (6) Hồ Chớ Minh: Sđd, t 9, tr 592, tr 593 (7) Hồ Chớ Minh: Sđd, t 7, tr 453 (8) Hồ Chớ Minh: Sđd, t 7, tr 361 - 362 (9) Hồ Chớ Minh: Sđd, t 7, tr 368 Vai trũ cỏc Đảng chớnh trị núi chung, Đảng cầm quyền núi riờng đối với nhà nước trong Chủ nghĩa tư bản hiện đại (Qua khảo sỏt một số mụ hỡnh tiờu biểu) (NGUYỄN XUÂN TẾ – ĐẶNG ĐèNH THÀNH). ĐĂNG TRấN TẠP CHÍ KHPL SỐ 1/2003 VAI TRề CÁC ĐẢNG CHÍNH TRỊ NểI CHUNG, ĐẢNG CẦM QUYỀN NểI RIấNG ĐỐI VỚI NHÀ NƯỚCTRONG CHỦ NGHĨA TƯ BẢN HIỆN ĐẠI (QUA KHẢO SÁT MỘT SỐ Mễ HèNH TIấU BIỂU) NGUYỄN XUÂN TẾĐẶNG ĐèNH THÀNHPhú giỏo sư - Tiến sĩ, trường ĐH Luật TP. HCMThạc sĩ, trường ĐH Luật TP. HCM I. VỊ TRÍ CỦA CÁC ĐẢNG CHÍNH TRỊ NểI CHUNG, ĐẢNG CẦM QUYỀN NểI RIấNG TRONG HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN HIỆN ĐẠI. Đảng chớnh trị là một nhõn tố hết sức quan trọng trong hệ thống chớnh trị của cỏc nước tư bản. Nú cú vai trũ là một trong những thành phần cơ bản của chế độ chớnh trị, của xó hội cụng dõn hiện đại, cú ảnh hưởng lớn đến đời sống chớnh trị, từ cơ cấu tổ chức đến sự vận hành của hệ thống chớnh trị. Đõy là một tổ chức chớnh trị phản ỏnh lợi ớch của giai cấp, của tầng lớp xó hội, nú liờn kết, lónh đạo những người đại diện tớch cực nhất của tầng lớp hay xó hội đú để cựng thực hiện đạt những mục tiờu và lý tưởng nhất định. Ngày nay, trờn thế giới khụng cú quốc gia nào lại khụng cú Đảng chớnh trị. Hỡnh thức tiền thõn của Đảng chớnh trị là cỏc nhúm chớnh trị, cỏc cõu lạc bộ chớnh trị… Sự ra đời và phỏt triển của cỏc Đảng chớnh trị cú liờn quan chặt chẽ với quyền tồn tại của cỏc nhúm khỏc nhau trong xó hội, quyền cỏc nhúm được kiểm soỏt, chi phối lónh đạo và hạn chế quyền của Đảng cầm quyền. Chỳng phải cú tổ chức, phải luụn tỡm kiếm sự ủng hộ từ dõn chỳng và phải khỏc biệt với cỏc nhúm khỏc. Ở Phỏp, Đảng chớnh trị với đỳng ý nghĩa của nú xuất hiện từ đầu thế kỷ 20. Tuy nhiờn hoạt động chớnh trị, ảnh hưởng của chỳng trờn cỏc hệ thống thụng tin đại chỳng cũng như khả năng huy động lực lượng Đảng viờn là tương đối yếu. Người Phỏp khụng thớch Đảng lắm, theo một điều tra của SOFRES vào 9/1983, 13% người được phỏng vấn hy vọng rằng “trong tương lai, cỏc Đảng sẽ cú vị trớ quan trọng hơn”, 39% cho rằng “chỳng nờn giữ vai trũ giống như hiện tại” và 31% cho rằng “chỳng nờn cú vai trũ khiờm tốn hơn”. Hiến phỏp thể hiện vai trũ của Đảng cũng chỉ được quy định tương đối hạn chế, chỉ là “gúp sức vào việc thể hiện ý chớ của số đụng dõn chỳng”. Dự theo luật ngày 01/7/1901, cỏc Đảng chớnh trị được hưởng cựng quy chế với cỏc Hiệp hội, và để hoạt động nú chỉ cần đăng ký tờn và điều lệ, nhưng phải đến thời đệ ngũ Cộng hũa, cỏc Đảng mới được hưởng một quy chế xứng đỏng. Việc người dõn lựa chọn bầu Tổng thống (như ở Mỹ) hay người dõn bầu hạ nghị sĩ vào Hạ nghị viện (như ở Anh), chớnh là việc nhõn dõn lựa chọn một Đảng chớnh trị làm đại diện cho họ. Đảng chớnh trị trong Nhà nước Tư bản phải: - Lónh đạo, điều hành chớnh quyền Nhà nước, tổ chức giai cấp và cỏc lực lượng chớnh trị để đấu tranh chớnh trị. - Bảo vệ lợi ớch của đất nước, đảm bảo quyền của cụng dõn và giỏo dục cụng dõn. - Tiến hành bầu cử và bảo đảm việc thay đổi chớnh quyền một cỏch hoà bỡnh. Chớnh vỡ vậy, sự tồn tại của một Đảng chớnh trị gắn với cuộc đấu tranh giành chớnh quyền, thỏa món những lợi ớch của giai cấp, đạt được mục tiờu cuối cựng là trở thành Đảng cầm quyền, và đương nhiờn, thành lập Chớnh phủ để thể hiện ý chớ thống trị xó hội của giai cấp mỡnh. Nhiệm vụ chủ yếu của cỏc Đảng chớnh trị là trở thành Đảng cầm quyền. Muốn như thế thỡ trước hết Đảng chớnh trị phải cú vai trũ tổ chức để vạch ra “ý chớ chung”, trong đú hệ thống húa những khuynh hướng, lập trường chớnh trị khỏc nhau, thậm chớ mõu thuẫn nhau thành một chương trỡnh hành động cụ thể, một chớnh sỏch nhất định, và tiến hành giành chớnh quyền bằng nhiều biện phỏp. Bờn cạnh đú, Đảng phải tổ chức giỏo dục tư tưởng, tuyờn truyền phổ biến tư tưởng của Đảng mỡnh cho quần chỳng. Người ta gọi chớnh trị, đảng phỏi cú nghĩa là cơ cấu chớnh trị trong đú nhiều đảng tranh gianh quyền lónh đạo chớnh quyền một cỏch hũa bỡnh với nhau thụng qua bầu cử. Trong cỏc nước tư sản, hỡnh thỏi chủ yếu của chớnh trị đảng phỏi là cú chế độ Nội cỏc Nghị viện và chế độ Tổng thống. Tựy theo số lượng Đảng chớnh trị lớn ở trong một nước, người ta chia thành cỏc loại lưỡng đảng, đa đảng… Để bảo đảm cho Quốc hội và cỏc Đảng đượ