Xây dựng trang web tra cứu đặc điểm hình thái, giải phẫu và bột dược liệu của cây thuốc

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Dược Khoa 505 XÂY DỰNG TRANG WEB TRA CỨU ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI, GIẢI PHẪU VÀ BỘT DƯỢC LIỆU CỦA CÂY THUỐC Nguyễn Thành Tân*, Đỗ Quang Dương*, Trương Thị Đẹp** TÓM TẮT Mục tiêu: Xây dựng trang web tra cứu các đặc điểm thực vật (hình thái, giải phẫu và bột dược liệu) của cây thuốc mọc ở thành phố Hồ Chí Minh và các vùng lân cận, là những cây trong danh mục cây thuốc của Bộ Y tế ban hành, những cây thuốc trong Dược điển Việt Nam, những cây thuốc có tác dụng trị một số bệnh thông thường và những cây thuốc mà dân gian có thể bị nhầm lẫn trong sự xác định loài do dựa theo tên phổ thông hay do có hình dạng giống nhau. Phương pháp: Trang web được xây dựng bằng công cụ Drupal và Solr với dữ liệu được thu thập và chuẩn bị tại Bộ môn Thực vật – Khoa Dược, Đại học Y Dược Tp. Hồ Chí Minh. Kết quả: Trang web tra cứu cung cấp các chức năng tìm kiếm cây thuốc theo: danh mục cây thuốc, tra cứu sai gợi ý từ khóa, tên nước ngoài, tên đồng nghĩa, tên khoa học, tra cứu tên khác, tra cứu theo công dụng và ngoài ra còn liên kết tìm kiếm rộng rãi với công cụ Google. Kết luận: Ðề tài hỗ trợ việc nâng cao chất lượng giảng dạy và nghiên cứu cây thuốc bằng công cụ công nghệ thông tin. Thông tin từ trang web có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các nhà chuyên môn trong việc giảng dạy và nghiên cứu về cây thuốc. Kết quả nghiên cứu có thể được ứng dụng nâng cao chất lượng của quá trình nghiên cứu và phát triển thuốc. Từ khóa: Trang web tra cứu, tra cứu thực vật, đặc điểm hình thái, giải phẫu và bột dược liệu. ABSTRACT DEVELOP A WEBSITE FOR SEARCHING MORPHOLOGICAL AND ANATOMICAL CHARACTERISTICS OF MEDICINAL PLANTS Nguyen Thanh Tan, Do Quang Duong, Truong Thi Dep * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 1 - 2011: 505 - 510 Objectives: Developing a website for searching morphological characteristics, surgical and pharmaceutical powders of medicinal plants growing in Ho Chi Minh City and its surrounding area. Material and Methods: The site was developed using Drupal and Solr tools. The data collection and preparation were carried out at Department of Botany - Faculty of Pharmacy, University of Medicine and Pharmacy HCMC. Results: Site search provides searching functionality in medicinal plants as follows: a list of plants, hint error lookup keywords, foreign names, names and synonyms, scientific names, other names, and moreover this website links to search engine Google as well. Conclusion: This study opened up a new direction in improving the quality of teaching and research of medicinal plants using information technology tools and provides the references for *Bộ môn CNTT Dược, **Bộ môn Thực vật - Khoa Dược - Đại học Y Dược Tp. Hồ Chí Minh Tác giả liên lạc: TS. Đỗ Quang Dương ĐT: 0913662043 Email: dqduong@uphcm.edu.vn Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011 Chuyên Đề Dược Khoa 506 professionals in teaching and research on medicinal plants. Researching results cuold be used for improving the quality of their research and drug development as well. Keywords: web searching, morphological characteristic, anatomical characteristic. ĐẶT VẤN ĐỀ Hiện nay người ta có xu hướng quay trở về với cây thuốc và thuốc có nguồn gốc thiên nhiên tạo ra hơn là hóa chất làm thuốc. Xu hướng này đã tác động đến việc sản xuất, thu hái, chế biến, lưu thông, tiêu thụ và sử dụng dược liệu thảo mộc. Trong khi các tài liệu tra cứu về cây thuốc chủ yếu được viết trên sách, do đó hạn chế đối tượng sử dụng nhất là không phải là nhà chuyên môn muốn tìm hiểu sử dụng cây thuốc(1,4). Nhiều cây thuốc mà dân gian có thể bị nhầm lẫn trong sự xác định loài dựa theo tên phổ thông hay những loài có hình dạng giống nhau, rất dễ nhầm lẫn nếu thiếu sự mô tả tỷ mỉ đặc điểm hình thái và giải phẫu. Nhằm góp phần quảng bá sâu rộng nguồn dược liệu quý của Việt Nam, đề tài xây dựng trang về tài liệu cây thuốc khả dĩ tiếp cận được với nhu cầu về vi tính hóa các thông tin về cây thuốc như đặc điểm hình thái, giải phẫu, bột dược liệu, sự phân bố và công dụng với mục đích giúp cho người đọc dễ nhận biết, thu hái và sử dụng cây thuốc. Đề tài nghiên cứu sẽ tập trung vào những cây thuốc trong danh mục các cây thuốc trồng tại vườn thuốc mẫu do Bộ Y tế ban hành, những cây thuốc trong Dược điển Việt Nam và những cây thuốc có tác dụng trị một số bệnh thông thường và những cây thuốc có thể bị nhầm lẫn trong sự xác định loài do dựa theo tên phổ thông hay do có hình dạng giống nhau. PHƯƠNG PHÁP Xây dựng trang web: Chương trình Quản Lý Cây Thuốc (QLCT) ứng dụng chạy trên nền web dùng để quản lý thông tin về các loại cây thuốc có trong cơ sở dữ liệu (CSDL), cho phép người dùng tìm kiếm thông tin cây thuốc theo từ khóa, thêm, xóa, cập nhật thông tin cây thuốc (tương tự như Google) với công cụ phát triển web Drupal(3) và công cụ tìm kiếm Solr(1). Xây dựng CSDL: Lựa chọn cây thuốc mọc ở thành phố Hồ Chí Minh và các vùng lân cận theo các tiêu chí: những cây thuốc trong danh mục các cây thuốc trồng tại vườn thuốc mẫu do Bộ Y tế ban hành, những cây thuốc trong Dược điển Việt Nam, những cây thuốc có tác dụng điều trị một số bệnh thông thường và những cây thuốc mà dân gian có thể bị nhầm lẫn trong sự xác định loài do dựa theo tên phổ thông hay do có hình dạng giống nhau. CSDL được thực hiện và hoàn chỉnh tại Bộ môn Thực vật – Khoa Dược, Đại học Y Dược Tp. Hồ Chí Minh. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN Trang Web tra cứu cây thuốc có thể truy xuất qua địa chỉ www.uphcm.edu.vn/caythuoc có giao diện chính như Hình 1. Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Dược Khoa 507 Hình 1. Giao diện chính trang web tra cứu Trang web tra cứu này cho phép tham khảo các thông tin về đặc điểm hình thái và giải phẫu cũng như bột dược liệu của cây thuốc ở dạng nội dung và hình ảnh minh họa chi tiết. Các chức năng chính chi tiết trong Hình 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 và 9. Hình 2. Tra cứu theo công dụng Hình 3. Tra cứu theo tên khác Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011 Chuyên Đề Dược Khoa 508 Hình 4. Tra cứu theo tên khoa học Hình 5. Tra cứu theo tên đồng nghĩa Hình 6. Tra cứu theo tên nước ngoài Hình 7. Tra cứu sai gợi ý từ khóa Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Dược Khoa 509 Hình 8. Tra cứu theo danh mục cây thuốc Hình 9. Tìm kiếm liên kết với trang Google.com Với kết quả này so với một số phần mềm khác trên thế giới như: mềm nhận diện thực vật dựa trên các đặc điểm hình thái đã được viết bởi một số tác giả như Lobanov (1974) với chương trình Diagnostica-1, Diagnostica-2 (1975) và PICKEY (Pictured Interactive Computerized biological KEY) 1981, 1983, phiên bản mới nhất là PICKEY-8 (2005) (theo www.zin.ru); Duncan và Meacham (1986) với chương trình MEKA (Multiple-Entry Key Algorithm); phần mềm IDAO® (Identification Asiste1e par Ordinateur), Sahel 1.0® (Bonnet, P., Grard,P., Arbonier, M.). Các phần mềm này là một trong những ứng dụng các tiện ích của Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011 Chuyên Đề Dược Khoa 510 công nghệ thông tin để nhận diện cây cỏ, để lập khóa phân loại thực vật. Điểm tiện lợi của các phần mềm thực dụng nêu trên là cho phép người sử dụng, có thể không cần nhiều đến chuyên môn, cũng dùng được nhiều góc độ, mức độ đặc điểm của loài sinh vật, ở cả cơ quan dinh dưỡng lẫn sinh sản. Phần mềm tra cứu cây thuốc theo địa chỉ trang web ml giới thiệu tên khoa học của cây, hình ảnh cây, bộ phận dùng, thành phần hóa học và công dụng nhưng không có phần mô tả đặc điểm hình thái của loài. Các trang web bằng tiếng nước ngài cũng gây khó khăn cho nhà nghiên cứu. So với các phần mềm hiện tại ở Việt Nam về tra cứu cây thuốc, chưa có phần mềm cho phép tra cứu chi tiết về đặc điểm hình thái, vi phẫu và bột dược liệu của cây thuốc một cách phổ biến. Như vậy, mặc dù số lượng cây thuốc chưa nhiều vì đề tài mới được triển khai, với kết quả đề tài này nhóm tác giả hy vọng sẽ góp phần nâng cao chất lượng của quá trình nghiên cứu và phát triển thuốc dược liệu cho các nhà nghiên cứu tại Việt Nam. KẾT LUẬN Ðề tài mở ra một hướng hỗ trợ khác trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy và nghiên cứu cây thuốc bằng công cụ công nghệ thông tin. Thông tin từ trang web có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các nhà chuyên môn trong việc giảng dạy và nghiên cứu về cây thuốc. Kết quả nghiên cứu có thể được ứng dụng nâng cao chất lượng của quá trình nghiên cứu và phát triển thuốc. Việc triển khai đề tài sẽ góp phần thúc đẩy ứng dụng của công nghệ thông tin cho ngành Dược được phát triển mạnh mẽ hơn. Ứng dụng công nghệ thông tin trong ngành Dược là một hướng mới cần được quan tâm và định hướng phát triển. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đỗ Tất Lợi (2000). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. NXB Y học. 2. Smiley D, Pugh E (2009). Solr 1.4 Enterprise Search Server. PacktLib, ISBN: 1847195881. 3. VanDyk JK. (2008). Pro Drupal Development. 2nd ed. Apress. 4. Viện y học cổ truyền quân đội (2007). Cây thuốc thường dùng ở tuyến cơ sở. NXB Quân Đội Nhân Dân.