Bài giảng Chuyên đề Lãnh đạo và quản lý sự thay đổi - Lê Phước Minh

CHUYÊN ĐỀ LÃNH ĐẠO VÀ QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI TS. Lê Phước Minh Hà Nội, 6/2009 LÃNH ĐẠO VÀ QUẢN LÝ SỰ THAY ĐỔI Thời lượng: 10 tiết Trình độ: Cán bộ QLGD Điều kiện tiên quyết: Đã nghiên cứu các chuyên đề quản lý giáo dục và trường học TT NỘI DUNG Số tiết LT TH 1 Tìm hiểu về sự thay đổi 2 1 1 2 Người HT làm gì để lãnh đạo và quản lý sự thay đổi ? 3 1 2 3 Người HT làm như thế nào để lãnh đạo và quản lý sự thay đổi ? 3,5 1 2,5 4 Tổng kết, nhận xét và tự đánh giá 1,5 1 0,5 Tổng cộng 10 3,5 6,5 SỰ CẦN THIẾT CỦA CHUYÊN ĐỀ Chuyên đề nhằm giúp cho học viên tiếp cận và trao đổi kinh nghiệm về lãnh đạo và quản lý sự thay đổi một tổ chức, trường học trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của Thế giới và Việt Nam. SỰ CẦN THIẾT CỦA CHUYÊN ĐỀ CHANGE We Need SỰ CẦN THIẾT CỦA CHUYÊN ĐỀ (tiếp) Lãnh đạo và quản lý sự thay đổi một tổ chức, trường học ở Việt Nam hiện nay cần có sự tiếp cận về cả lý luận và thực tiễn để nhanh chóng nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục góp phần tích cực đáp ứng nhu cầu của học sinh và phát triển cộng đồng, hội nhập với các nước trong khu vực và thế giới. SỰ CẦN THIẾT CỦA CHUYÊN ĐỀ (tiếp) Khẳng định và tin tưởng về vị trí, vai trò lãnh đạo và quản lý của người HT để thay đổi một tổ chức, trường học là rất quan trọng trong sự đổi mới giáo dục hiện nay. Mục tiêu 1. Nhận biết và lý giải được sự thay đổi và lãnh đạo và quản lý sự thay đổi ở Việt Nam hiện nay. Tiếp cận xu thế đổi mới giáo dục, đổi mới công tác lãnh đạo và quản lý để phát triển tổ chức, trường học trong xã hội công nghiệp hiện đại. Mục tiêu (tiếp) 2. Tiếp thu được tri thức cơ bản và phát triển kĩ năng nhận biết, phát hiện vấn đề về lãnh đạo và quản lý sự thay đổi . -Bước đầu phát triển kĩ năng xác định, chọn lựa công việc và cách làm để lãnh đạo và quản lý sự thay đổi -Sẵn sàng tự học, rèn luyện kĩ năng và có niềm tin, thái độ tích cực lãnh đạo và quản lý sự thay đổi trường học trong điều kiện và hoàn cảnh có thể. Mô tả vắn tắt nội dung chuyên đề Cơ quan, tổ chức, trường học hiện nay đang thực hiện sự thay đổi theo yêu cầu mới của ngành GD-ĐT và của xã hội. Chủ động thay đổi là yếu tố quan trọng cho sự phát triển cơ quan, tổ chức trường học, trong môi trường biến động nhanh chóng và ngày càng mạnh mẽ hiện nay. Người HT, CBQL cần nhận biết và lý giải được các vấn đề lý luận và thực tiễn thay đổi giáo dục thì mới có thể LĐ-QL sự thay đổi có hiệu quả. Hệ thống giáo dục với các nguồn lực phải nhanh chóng đáp ứng và thích ứng với sự thay đổi là yêu cầu tất yếu và cũng là mong đợi của nhiều người. Người HT, CBQL cần phải làm gì (What?) để LĐ-QL sự thay đổi cho cơ quan, tổ chức, trường học Mô tả vắn tắt nội dung chuyên đề Chuyên đề nhằm cung cấp thông tin và một số cách tiếp cận cụ thể về LĐ và QL sự thay đổi ở Việt nam, Singapore và một số nước. Từ đó nêu vấn đề thảo luận nhằm tổng kết kinh nghiệm góp phần định hướng cho công tác LĐ và QL sự thay đổi. Người HT, CBQL làm như thế nào (How?) và cho ai (Whom?) khi LĐ-QL sự thay đổi? Hoạt động 1 CÂU HỎI ĐỊNH HƯỚNG (tự làm trong 10 phút) Bạn đã biết gì về khái niệm “sự thay đổi”? Nếu có, hãy viết ra (không quá 3 dòng). Nêu 2 hoặc 3 vấn đề mà bạn cho rằng cán bộ, giáo viên của trường bạn không hài lòng? Nêu 2 hoặc 3 vấn đề mà bạn cho rằng học sinh của trường bạn không hài lòng? Nêu 2 hoặc 3 vấn đề mà bạn cho rằng phụ huynh, các cơ quan ban ngành không hài lòng về trường bạn? Hoạt động 1 CÂU HỎI ĐỊNH HƯỚNG (tự làm trong 10 phút) Bạn có thể chỉ ra 01 vấn đề “nóng nhất” mà bạn cho rằng trường của bạn cần thay đổi trong thời gian sớm nhất? Bạn có dự định tiến hành thay đổi vấn đề “nóng” nói trên? Nếu có, hãy viết ra 2 hoặc 3 cơ hội và rủi ro mà bạn dự kiến sẽ gặp phải? Hãy viết ra 2 hoặc 3 thuận lợi và khó khăn khi bạn dự định tiến hành thay đổi vấn đề “nóng” nói trên? Hãy viết ra 2 hoặc 3 phản ứng (phản kháng, đối phó) có thể xảy ra khi bạn tiến hành thay đổi điểm “nóng” nói trên? Hoạt động 1 LÀM VIỆC NHÓM (10 phút) Hãy chia sẻ, thảo luận phần trả lời của 8 câu hỏi với người ngồi bên cạnh. Cách làm : các thành viên trong nhóm luân phiên đọc từng câu trả lời, thảo luận, làm rõ nếu cần, điều chỉnh cho rõ nếu cần NỘI DUNG CHI TIẾT Một số vấn đề về sự thay đổi Các bước triển khai sự thay đổi Hoạch định sự thay đổi Tổ chức thực hiện sự thay đổi Củng cố sự thay đổi Kiểm tra và đánh giá sự thay đổi Khẳng định và tạo động lực, điều kiện tiếp theo cho sự thay đổi 3. Vai trò của người HT trong lãnh đạo sự thay đổi 1. Một số vấn đề về sự thay đổi 1.1.Thay đổi là gì? Thay đổi (Change) là quá trình vận động do ảnh hưởng, tác động qua lại của sự vật, hiện tượng; là thuộc tính chung của bất kì sự vật hiện tượng nào. Thay đổi về xã hội: như thể chế chính trị, đường lối, chủ trương, chính sách Thay đổi về kinh tế: nông nghiệp chuyển dịch sang công nghiệp và dịch vụ, đổi mới phương tiện, công cụ, thay đổi công nghệ Thay đổi về khoa học – công nghệ: vi tính, công nghệ thông tin Thay đổi về giáo dục: chương trình, sách giáo khoa, phương pháp, phương tiện KH ÔNG CÓ GÌ TỒN TẠI VĨNH VIỄN, TRỪ SỰ THAY ĐỔI H er aclitus Thay đổi được hiểu ở các mức độ khác nhau Cải tiến (Transform) là tăng lên hay giảm đi những yếu tố nào đó của sự vật để cho phù hợp hơn; không phải là sự thay đổi về bản chất. Đổi mới (Innovation) là thay cái cũ bằng cái mới; làm nảy sinh sự vật mới; còn được hiểu là cách tân; là sự thay đổi về bản chất của sự vật. Cải cách (Reform) là vất bỏ cái cũ, bất hợp lý của sự vật thành cái mới có thể phù hợp với tình hình khách quan; là sự thay đổi về bản chất nhưng toàn diện và triệt để hơn so với đổi mới. Cách mạng (Revolution) là sự thay đổi trọng đại, biến đổi tận gốc; là sự thay đổi căn bản. 1.2.Vì sao phải có sự thay đổi ? (trang 48-50) Yêu cầu và mong muốn thay đổi Đón nhận và phản kháng sự thay đổi Nhận thấy tác dụng của thay đổi Nhận thấy đặc trưng của sự thay đổi Thay đổi là một quá trình tự nhiên Nguyên nhân của sự thay đổi 1.3. Nhận biết sự thay đổi (trang 51-53) Thay đổi từ bên trong và từ bên ngoài Phản ứng với sự thay đổi của môi trường kinh tế-xã hội và khoa học-công nghệ và các yếu tố khác Phân loại sự thay đổi Thay đổi để phát triển Kết hợp sự thay đổi Có thể nói: Điều duy nhất không thay đổi là sự thay đổi! Thay đổi hay là chết! Chấp nhận thay đổi tạo ra sự vững chắc, phản đối thay đổi tạo ra sự hỗn loạn. Có thể tự nói với chính mình: Chúng ta sống trong một thế giới luôn đổi thay. Chúng ta luôn phải đối mặt với những thay đổi trong cuộc sống hàng ngày. Chúng ta luôn luôn tự hào khi theo kịp những đổi thay của cuộc sống hiện đại, song trên thực tế chúng ta về bản chất lại là những “kẻ bảo thủ cố hữu” hơn chính những suy nghĩ của mình. Liệu mỗi chúng ta đều thừa nhận? Thay đổi là điều tất yếu, là bản chất của mọi mặt đời sống xã hội, do đó để tồn tại phải biết cách thích ứng với những đổi thay . Liệu mỗi chúng ta đều thừa nhận: Thay đổi không đơn thuần là chướng ngại vật nhất thời hay một vấn đề cần được giải quyết ngay để có thể sớm quay lại với trạng thái ban đầu. Trái lại, thay đổi diễn ra mọi lúc, không một tổ chức nào có thể đứng yên bỏ qua mọi sự thay đổi. Liệu mỗi chúng ta đều nhận thấy: Chúng ta đang sống trong giai đoạn lịch sử mà những đổi thay về chính trị, pháp luật, kinh tế, xã hội diễn ra nhanh chóng hơn bao giờ hết và chúng có tác động to lớn đến cuộc sống thường nhật của tất cả mọi người. Thật khó và không thể cưỡng lại được những thay đổi đó, lại càng không thể lờ chúng đi. Vấn đề là có thể và cần kiểm soát những thay đổi đó sao cho có hiệu quả nhất và tìm kiếm những nguồn lợi từ bối cảnh do những thay đổi đó tạo ra. Một cách triết lý về thay đổi và phát triển: Giữa “ thay đổi ” và “ phát triển ” có mối quan hệ biện chứng, hữu cơ : “thay đổi” là nhằm “phát triển”, đồng thời “phát triển” là dẫn tới những “thay đổi”. “Thay đổi” là mục tiêu của “phát triển”, còn “phát triển” là động lực của “thay đổi”. Tuy nhiên, không phải mọi “thay đổi” đều dẫn tới “phát triển”, nhưng mọi sự “phát triển” đều dẫn tới “thay đổi”. Thảo luận Thảo luận 1, 2, 3, 4 Thông tin làm thay đổi thế giới và trong thời đại bùng nổ thông tin thế giới của chúng ta cũng thay đổi với tốc độ ngày càng nhanh hơn. Nếu như con người mất đến 18 thế kỷ để phát minh ra máy hơi nước đầu tiên và gần 150 năm sau mới phát minh ra bóng đèn điện; hoặc khoảng 200 năm để đi từ chiếc máy ảnh đầu tiên đến công nghệ chiếu bóng, thì chỉ trong thế kỷ XIX và XX, loài người đã phát minh ra một số lượng khổng lồ các phương tiện khoa học kỹ thuật để biến đổi hoàn toàn bộ bộ mặt của thế giới. Thời gian để phát triển các phát minh quan trọng với đời sống con người ngày càng rút ngắn, xuống chỉ dăm vài năm, thậm chí có trường hợp chỉ tính bằng tháng, và cơn lốc thông tin vẫn đang khiến cho thế giới thay đổi với tốc độ ngày càng chóng mặt hơn. Thảo luận 5, 6 Xem Video Clip về “một tác động dẫn đến sự thay đổi” Thảo luận, nhận thức Những tác nhân của sự thay đổi: Cạnh tranh về kinh tế Thay đổi địa giới Chính sách và quan điểm chính trị Công nghệ thay đổi Giá cả tăng lên, nguồn lực cạn kiệt Toàn cầu hóa Sử dụng nguồn lực ngọai lai Quy mô giảm Một tổ chức, trường học cần phải thay đổi vì: Muốn tăng tính cạnh tranh Muốn tăng năng suất Muốn giảm chi phí Muốn vươn lên Muốn tồn tại Các đặc trưng cơ bản của sự thay đổi Thảo luận 7 Các đặc trưng cơ bản của sự thay đổi Li ê n tục Phức tạp Ch ư a được th ử nghi ệm Kh ó qu ản l ý Thay đổi là trạng thái tự nhiên tiếp diễn. Thay đổi luôn có tính liên tục, phức tạp, chưa được thử nghiệm và khó quản lý. Cần có đủ linh hoạt để ứng phó với những thay đổi một cách nhanh chóng. NHỮNG YẾU TỐ CẢN TRỞ SỰ THAY ĐỔI? Thảo luận 8, 10, 11, 12 Cản trở của sự thay đổi: Sợ thất bại Chưa thực sự cần thay đổi Mất kiểm soát Mất sự tự do, thoải mái Giảm lợi ích Thiếu sự hỗ trợ Không muốn phải học hỏi thêm Sợ những bất trắc không biết trước Làm thế nào để khắc phục được sự cản trở ? Thông tin và đối thoại Lôi cuốn và sự tham gia Hỗ trợ giúp đỡ Đàm phán, thương lượng Ép buộc 2. Các bước triển khai sự thay đổi 2.1. Hoạch định sự thay đổi Dự báo sự thay đổi Xác định tầm nhìn, sứ mạng, chọn lựa giá trị và đánh giá các mục tiêu thay đổi Xác định những khoảng cách thay đổi Xác định nhu cầu thay đổi Chọn lựa những thay đổi cần thiết Nhận biết và đánh giá sự phức tạp Xây dựng kế hoạch, chương trình thay đổi 2.2. Tổ chức thực hiện sự thay đổi Trao đổi về chương trình thay đổi Huy động và phát triển các nguồn lực cho sự thay đổi như thế nào. Phân công trách nhiệm Tạo sự cam kết Tạo điều kiện cho sự thay đổi Hạn chế các phản kháng 2. Các bước triển khai sự thay đổi 2.3. Củng cố sự thay đổi Theo dõi tiến độ thay đổi Duy trì sự cân bằng, tránh quá tải, khủng hoảng, hỗn loạn Xem xét lại các kết quả, thành công và thất bại Điều chỉnh mục tiêu và kế hoạch 2. Các bước triển khai sự thay đổi 2.4. Kiểm tra và đánh giá sự thay đổi Kiểm định và đánh giá kết quả thay đổi Khẳng định và điều chỉnh lại các mục tiêu Điều chỉnh dự án thay đổi, xây dựng dự án mới Xem xét và sắp xếp lại thứ tự ưu tiên Đánh giá hiểu biết và kĩ năng lãnh đạo-quản lý sự thay đổi 2. Các bước triển khai sự thay đổi 2.5. Khẳng định và tạo động lực cho sự thay đổi Tổng kết kinh nghiệm về sự thay đổi Xem xét lại các thái độ Tiếp tục thay đổi Phát triển bản thân 2. Các bước triển khai sự thay đổi Tiến trình thay đổi Rã đông Unfreeze Thay đổi Change Làm đông Refreeze Tiến trình thay đổi Mô hình thay đổi của Lewin  Rã đông Unfreeze Thay đổi Change Làm đông Refreeze Bắt đầu: Chúng ta muốn thay đổi cái gì? Làm sao có thể vượt qua các cản trở? Làm sao có được sự ủng hộ từ CBNV? Thực hiện: T hay đổi bằng cách nào? Cần phải làm gì? Phương pháp và cách tiếp cận nào? Củng cố và giữ vững những kết quả đạt được: Khen thưởng/Kỷ luật Hỗ trợ, động viên Giám sát và thẩm định Liệu mỗi chúng ta có muốn cơ quan/tổ chức/trường học của mình phát triển?  YES! 3. Vai trò của người HT, CBQL trong lãnh đạo sự thay đổi CQ/TC/TH: gồm thầy (cán bộ NV), trò và các nguồn lực như một thể thống nhất hình thành nhà trường (một đơn vị thống nhất) Phát triển: Thay đổi và tăng trưởng (change and growth) Phát triển một cơ quan, tổ chức, trường học là thực hiện việc thay đổi con người và các nguồn lực để có được sự tăng trưởng dương (positive growth 3. Vai trò của người HT, CBQL trong lãnh đạo sự thay đổi Ở mỗi Cơ quan, trường học phát triển Đều có sự thay đổi được hoạch định ( Planned Change) Sự thay đổi thường xuất hiện khi ta mong muốn (Desirable) và ngược lại nếu ta không mong muốn (stay where you are) Điều gì sẽ sảy ra nếu trường bạn từ chối sự thay đổi? Bạn có thể nêu ra hai trường hợp điển hình, có cùng bối cảnh xuất phát (một có áp dụng các chiến lược thay đổi con người và nguồn lực và một không áp dụng) mà bạn biết Tran Dai Nghia School Học tập và Sự thay đổi Học tập Thay đổi Học tập và Sự thay đổi Học Thực hiện Thay đổi Sự phản hồi Positive Change/Growing Học tập và đổi mới ở mức độ sâu sắc Học Thay đổi Vòng thứ nhất Cải tiến Vòng thứ hai Đổi mới Vòng thứ ba Cải tổ Lãnh đạo và Quản lý sự thay đổi Lãnh đạo như là việc lái con thuyền hướng tới đích. Quản lý như là việc làm cho con thuyền nổi và chạy được trên mặt nước. Cả hai cần phải cân đối hài hòa Lãnh đạo phải là người đầu tiên tin tưởng và tích cực nhất thực thi sự thay đổi Lãnh đạo và Quản lý Warren Bennis – popular writer of leadership resources and business professor at the University of Southern California – shares the same view. "There is a profound difference between management and leadership, and both are important. To manage means to bring about, to accomplish, to have charge of or responsibility for, to conduct. Leading is influencing, guiding in a direction, course, action, opinion. The distinction is crucial". One of Bennis’ most quoted phrases is, " Managers are people who do things right and leaders are people who do the right thing" . Bennis further defines the difference using the following paired contrasts (taken from, "Learning to Lead: A Workbook on Becoming a Leader", pg. 9. Perseus Books / Addison Wesley, 1997): Phân biệt giữa người Lãnh đạo và người Quản lý The manager administers; the leader innovates. The manager maintains; the leader develops. The manager accepts reality; the leader investigates it. The manager focuses on systems and structures; the leader focuses on people. The manager relies on control; the leader inspires trust. The manager has a short-range view; the leader has a long-range perspective. The manager asks how and when; the leader asks what and why. The manager has his or her eye always on the bottom line; the leader has his or her eye on the horizon. The manager imitates; the leader originates. The manager accepts the status quo; the leader challenges it. The manager is the classic good soldier; the leader is his or her own person. Một số đặc tính về Lãnh đạo và Quản lý Tính ổn định Nhiệt tình Chuyển đổi Quyền lực Lập kế hoạch chi tiết Giải quyết Kiểm soát Chịu trách nhiệm Tránh cạnh tranh Tham vấn Chấp nhận rủi ro Cấp dưới Quản lý công việc Mục tiêu Con đường mới Đồng nghiệp Uy tín cá nhân Chia sẻ trách nhiệm Hướng dẫn/chỉ đạo nhân viên Năng động Chấp nhận cạnh tranh Sự thay đổi Giảm thiểu rủi ro Con đường đã có Cái đầu Trái tim Phá vỡ quy tắc Phản ứng lại Chỉ huy Tầm nhìn Xác định hướng đi Giữ nguyên quy tắc Một số đặc tính phân biệt về Lãnh đạo và Quản lý sự thay đổi Nhiệt tình Chuyển đổi Hướng dẫn/chỉ đạo nhân viên Chia sẻ trách nhiệm Sự thay đổi Năng động Con đường mới Đồng nghiệp Tầm nhìn Xác định hướng đi Uy tín cá nhân Chấp nhận cạnh tranh Trái tim Phá vỡ quy tắc Tham vấn Chấp nhận rủi ro Cấp dưới Quản lý công việc Mục tiêu Lập kế hoạch chi tiết Giải quyết Kiểm soát Tính ổn định Giảm thiểu rủi ro Quyền lực Cái đầu Phản ứng lại Con đường đã có Chịu trách nhiệm Tránh cạnh tranh Chỉ huy Giữ nguyên quy tắc Một số đặc tính phân biệt và so sánh về Lãnh đạo và Quản lý sự thay đổi Giải quyết Tính ổn định Quản lý công việc Cấp dưới Mục tiêu Lập kế hoạch chi tiết Quyền lực Cái đầu Kiểm soát Phản ứng lại Chỉ huy Giảm thiểu rủi ro Giữ nguyên quy tắc Tránh cạnh tranh Con đường đã có Chịu trách nhiệm Chuyển đổi Sự thay đổi Hướng dẫn/chỉ đạo nhân viên Đồng nghiệp Tầm nhìn Xác định hướng đi Uy tín cá nhân Trái tim Nhiệt tình Năng động Tham vấn Chấp nhận rủi ro Phá vỡ quy tắc Chấp nhận cạnh tranh Con đường mới Chia sẻ trách nhiệm Lãnh đạo và Quản lý sự thay đổi Lãnh đạo là làm việc đúng (Doing right thing) Quản lý là làm đúng việc (Doing thing right) Phân loại các cán bộ LĐ – QL Chấp nhận thách thức Cần sự hỗ trợ Thấp Cao Thấp Cao Vai trò của bạn đối với sự thay đổi của nhà trường, cơ quan của bạn? Viễn cảnh: Bạn là người LĐ để lãnh đạo sự thay đổi Bạn là nhà quản lý để quản lý sự thay đổi Bạn hiện thân của sự thay đổi ! Cũng như với mọi tổ chức kinh tế xã hội khác, cơ quan/tổ chức/trường của bạn có đổi mới và phát triển được hay không là tùy thuộc vào BẠN !! Bạn hoàn toàn có thể học hỏi về thay đổi và phát triển với các đồng nghiệp trong và ngoài địa phương, trong nước và quốc tế Liệu đó có phải là điều khó khăn? Có thể làm được không? Hãy làm từ hôm nay, nếu bạn muốn trở thành BẠN với tư cách là người tiên phong về thay đổi ở trường bạn!! Thiết kế lại điều hòa, tủ lạnh Nhiệt độ nóng tăng hoạt động, nhiệt độ lạnh giảm hoạt động Điều chỉnh hoạt động tăng giảm tùy theo nhiệt độ Tiết kiệm điện Ngăn lạnh Ngăn mát Liệu bạn có thể vận dụng được các kiến thức từ khóa bồi dưỡng này để lãnh đạo sự thay đổi ở cơ quan/tổ chức/nhà trường thân yêu của bạn? Sau buổi học này, liệu những suy nghĩ của BẠN về cơ quan/nhà trường thân yêu của mình sẽ là: Thay đổi về lãnh đạo dạy và học (LĐCM)? Thay đổi về phát triển đổi ngũ? Làm thế nào để xây dựng được một bản kế hoạch chiến lược đích thực? Làm thế nào để huy động được nhiều nguồn lực để phát triển ? Liệu học sinh ở trường mình là trung tâm, là mục tiêu cuối cùng của nhà trường? Tự đánh giá hiểu biết và kĩ năng của học viên về LĐ và QL sự thay đổi . Bài trắc nghiệm tự đánh giá Các bài thu hoạch với các đề xuất Giải quyết các tình huống có vấn đề Kết quả thảo luận nhóm Thảo luận 13, 14, 15, 16 The candles