Bài giảng Dịch tễ học bệnh viêm gan B - Trần Nguyễn Du

BS. TRẦN NGUYỄN DU TRƯỜNG ĐH Y DƯỢC CẦN THƠ KHOA Y TẾ CÔNG CỘNG BM DỊCH TỄ HỌC 1. Trình bày được đặc điểm dịch tễ học bệnh viêm gan B trên thế giới. 2. Trình bày được đặc điểm dịch tễ học bệnh viêm gan B tại Việt Nam. 3. Phân tích cơ chế và đường truyền nhiễm của bệnh viêm gan B. 4. Nêu các biện pháp phòng chống bệnh viêm gan B. MỤC TIÊU HBsAg Anti HBs Anti HBc Kết luận - - - Chưa nhiễm, chưa tiêm ngừa VGB - + - Miễn nhiễm sau khi chích ngừa - + + Miễn nhiễm sau khi nhiễm HBV tự nhiên + - IgM+ Nhiễm cấp hay đợt kịch phát của nhiễm mạn nếu IgG+ + + +/IgM- Nhiễm mạn 0,5 câu 1 câu 2 câu 3 câu 4 câu Chim Hoàng đảng (Icterus) BN bị vàng da (Jaundice) hay chứng hoàng đảng (Icterus) ĐÔI NÉT LỊCH SỬ Thành phố Bremen (Đức) năm 1883 Bs Wilhelm Lürman: Bệnh xảy ra trên nhóm công nhân tàu chở hàng mới được tiêm phòng vaccine đậu mùa sx từ bạch huyết của người khác ĐÔI NÉT LỊCH SỬ 1942: Bùng phát dịch VGB trong quân đội Hoa Kỳ (28 ngàn binh sĩ nhiễm) sau khi tiêm ngừa vaccine sốt vàng da ĐÔI NÉT LỊCH SỬ Thế giới: - Khoảng 2 tỷ người đã và đang nhiễm. - 350 triệu người nhiễm VGB mạn. - 600 ngàn người chết do hậu quả của VGB/năm. TÌNH HÌNH NHIỄM VGB TRÊN THẾ GIỚI - 3 mức độ dịch lưu hành. - Khác biệt: + Tần suất nhiễm + Tỉ lệ nhiễm + Độ tuổi nhiễm + Cách truyền bệnh chủ yếu PHÂN VÙNG NHIỄM VGB - Chiếm 45% dân số toàn cầu. - Nhiễm HBV mạn:  8%. - Huyết thanh người lớn chứng tỏ nhiễm virus trước đó: > 70%. - Độ tuổi nhiễm: đa số < 1 tuổi và trẻ nhỏ. VÙNG DỊCH LƯU HÀNH CAO - Chiếm 43% dân số toàn cầu. - Nhiễm HBV mạn: 2 – 7%. - Người lớn từng nhiễm HBV: 20 – 50%. - Độ tuổi: tất cả các nhóm tuổi, nhưng chủ yếu là trẻ nhỏ, thiếu niên, thanh niên. VÙNG DỊCH LƯU HÀNH TRUNG BÌNH - Chiếm 2% dân số toàn cầu. - Nhiễm HBV mạn: < 2%. - Người lớn từng nhiễm HBV: < 20%. - Độ tuổi: chủ yếu là người lớn. VÙNG DỊCH LƯU HÀNH THẤP Tần suất HbsAg trên thế giới (nguồn: WHO 2010) Dịch tễ học bệnh VGB (1957 – 2013), nguồn The Lancet, 2013 - Nguồn truyền nhiễm HBV người chính là con người. - Trung gian: dụng cụ y tế (kim tiêm, dao mổ...); bàn chải đánh răng; dao cạo râu,... - Ổ chứa dịch ổn định: máu và dịch cơ thể con người. - Khả năng lây nhiễm: HBV = HIV x 100 CƠ CHẾ & ĐƯỜNG TRUYỀN NHIỄM Lây nhiễm theo chiều dọc? Lây nhiễm theo chiều ngang? CƠ CHẾ & ĐƯỜNG TRUYỀN NHIỄM Lây nhiễm theo chiều dọc: - Mẹ  con. - Thời kỳ chu sinh hay những tháng đầu sau sinh. - Không lây nhiễm qua nhau thai. - Quan trọng nhất ở vùng lưu hành cao. CƠ CHẾ & ĐƯỜNG TRUYỀN NHIỄM Lây nhiễm theo chiều ngang: - Tình dục. - Tiếp xúc qua niêm mạc với máu, vật phẩm chứa máu hoặc dịch tiết VGB(+). CƠ CHẾ & ĐƯỜNG TRUYỀN NHIỄM Đường truyền nhiễm HBV (nguồn: University of Washington) Phân bố virus VGB trong dịch cơ thể Cao Vừa Thấp hoặc Không phát hiện Máu Tinh dịch Nước tiểu Huyết thanh Dịch âm đạo Phân Dịch tiết vết thương Nước bọt Mồ hôi Nước mắt Sữa Vùng dịch lưu hành cao: - Một số quốc gia Đông Á: truyền nhiễm chu sinh  yếu tố quan trọng nhất là người mẹ bị nhiễm VGB. - Châu Phi, Nam Mỹ, Trung Đông, Tây Thái Bình Dương: bắt đầu từ thời thơ ấu CÁC KIỂU TRUYỀN NHIỄM VGB THEO VÙNG 3.2. Vùng dịch lưu hành trung bình: - Tồn tại song song nhiều kiểu: + Chu sinh, tuổi nhỏ, người lớn. + Cả chiều dọc và chiều ngang. 3. CÁC KIỂU TRUYỀN NHIỄM VGB THEO VÙNG Vùng dịch lưu hành thấp: - Xảy ra ở người lớn qua tiếp xúc với máu người HBV (+) hoặc qua QHTD. CÁC KIỂU TRUYỀN NHIỄM VGB THEO VÙNG Nguy cơ chuyển sang mạn tính: - Chung các lứa tuổi: 5 – 10% - Mắc phải lúc sinh: 95% - Trẻ nhỏ: 70% - Người trưởng thành: < 5% CÁC KIỂU TRUYỀN NHIỄM VGB THEO VÙNG Giảm tỉ lệ nhiễm HBV mạn tính: - Ngăn chặn hơn 95% các case lây nhiễm. - Cộng đồng không chủng ngừa cũng được bảo vệ nhờ miễn dịch cộng đồng. - Chương trình TCMR (2003, 2006) giảm đáng kể tỉ suất nhiễm HBV. Giảm tỉ lệ mắc ung thư tế bào gan HIỆU QUẢ CỦA TIÊM PHÒNG VACCINE VGB: WHO: - Đường lây truyền chính: mẹ  con. - 8,6 triệu người VN nhiễm HBV. - Tỉ lệ nhiễm HBV mạn: 8,8% ở phụ nữ; 12,3% ở nam giới. - Tỉ lệ nhiễm HBV mạn phụ nữ mang thai: 10% Trần Ngọc Dung, Huỳnh Thị Kim Yến (2010): tỉ lệ nhiễm HBV tại quận Ninh Kiều: 7% DỊCH TỄ HỌC BỆNH VGB TẠI VIỆT NAM: The Lancet (2013): - Ước tính tỷ lệ nhiễm VGB mạn: 10,79% - HBsAg(+): #9,6 triệu người (dân số: #89 triệu) DỊCH TỄ HỌC BỆNH VGB TẠI VIỆT NAM: - Dân cư lao động: 8% - 25% (trung bình 11%). - Anti – HBc(+): 54% – 75%. - Anti – HBs(+): 30% – 37%. DỊCH TỄ HỌC BỆNH VGB TẠI VIỆT NAM: - Nam > Nữ. - Mẹ HBsAg(+)con: 40% trong gđ chu sinh. - Mẹ HBsAg(+) + HBeAg(+)  con: > 90% trong gđ chu sinh. DỊCH TỄ HỌC BỆNH VGB TẠI VIỆT NAM: Phòng: - Trụ cột: vaccine viêm gan B (1982). - Tiêm ngừa VGB cho: + Trẻ em trong vòng 24h đầu sau sinh (TCMR 2006). + Trẻ em + thiếu niên (<18 tuổi) chưa tiêm. + Những người nhóm nguy cơ cao (ghép tạng, lọc máu, TCMT, NVYT, du khách...). CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG – CHỐNG VGB: Chống: người nhiễm HBV nên: - Kiểm tra sức khoẻ định kỳ. - Không uống các thức uống có cồn. - Kiểm tra chức năng gan khi có kế hoạch dùng một loại thuốc nào đó (vd: Acetaminophen). - Tránh dùng chung các vật dụng cá nhân, dùng các biện pháp an toàn khi QHTD. CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG – CHỐNG VGB: